بررسی جامع اختلالات خواب: از بی‌خوابی تا سندرم پای بی‌قرار

فرارو- اختلالات خواب دسته‌ای از مشکلات هستند که توانایی فرد برای داشتن خوابی آرام و منظم را مختل می‌کنند. این اختلالات که می‌توانند ناشی از مشکلات جسمی، استرس یا عوامل دیگر باشند، امروزه شیوع زیادی پیدا کرده‌اند. اگرچه گاهی اوقات به دلیل فشارهای زندگی، همه ما ممکن است مشکلاتی در خوابیدن داشته باشیم، اما وقتی این مشکلات به صورت مداوم رخ می‌دهند و زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌توانند نشانه‌ای از یک اختلال خواب باشند. کمبود خواب می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر انرژی، خلق‌وخو، تمرکز و سلامت کلی فرد داشته باشد.

در ادامه به بررسی انواع رایج اختلالات خواب می‌پردازیم:

۱. بی‌خوابی (Insomnia)

بی‌خوابی شایع‌ترین اختلال خواب است و با نارضایتی از کمیت یا کیفیت خواب، مشکل در شروع خواب (بی‌خوابی آغازین)، حفظ خواب (بی‌خوابی میانی) یا بیدار شدن زودتر از موعد (بی‌خوابی انتهایی) مشخص می‌شود. این مشکل باید حداقل سه شب در هفته و به مدت سه ماه ادامه داشته باشد و باعث اختلال در عملکرد روزانه فرد شود.

•  بی‌خوابی آغازین: مشکل در به خواب رفتن در ابتدای شب.
• بی‌خوابی میانی: بیدار شدن‌های مکرر در طول شب و مشکل در به خواب رفتن مجدد.
• بی‌خوابی انتهایی: بیدار شدن خیلی زود در صبح و ناتوانی در بازگشت به خواب.

۲. پرخوابی (Hypersomnia)

پرخوابی با خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، علی‌رغم داشتن خواب کافی در شب، مشخص می‌شود. این اختلال معمولاً بین ۱۵ تا ۲۵ سالگی شروع می‌شود. علائم آن شامل چرت زدن‌های مکرر در طول روز، خواب طولانی‌تر از ۹ ساعت بدون احساس سرحالی و مشکل در بیدار شدن کامل است. این وضعیت نیز باید حداقل سه بار در هفته و به مدت سه ماه ادامه داشته باشد و باعث اختلال در عملکرد فرد شود.

۳. حمله خواب (Narcolepsy)

حمله خواب یک اختلال عصبی است که با نیاز غیرقابل مقاومت به خواب، چرت‌های ناگهانی و یا فرو رفتن ناگهانی به خواب در طول روز مشخص می‌شود. این اختلال معمولاً در دو بازه سنی ۱۵-۲۵ سالگی و ۳۰-۳۵ سالگی بروز می‌کند. یکی از ویژگی‌های بارز این اختلال، کاتاپلکسی است که به از دست دادن ناگهانی تون عضلانی همراه با حفظ هوشیاری گفته می‌شود و معمولاً توسط احساسات قوی مانند خنده یا شوخی تحریک می‌شود. سایر علائم شامل توهم‌های قبل از خواب یا بعد از بیداری، رفتارهای خودکار، فلج خواب و اختلال در خواب شبانه است.

۴. برانگیختگی خواب غیر حرکات سریع چشم (NREM)

این اختلال که بیشتر در کودکان دیده می‌شود، با بیدار شدن‌های مکرر و ناقص از خواب همراه با خواب‌گردی یا وحشت‌های شبانه مشخص می‌شود. این رویدادها معمولاً در یک سوم ابتدایی خواب رخ می‌دهند و ممکن است از چند دقیقه تا یک ساعت طول بکشند.

• خواب‌گردی: راه رفتن در خواب با چهره‌ای مات و بی‌توجه به محیط اطراف.
• وحشت‌های خواب (وحشت‌های شبانه): بیدار شدن ناگهانی با جیغ و وحشت، همراه با ترس شدید، گشادی مردمک چشم، افزایش ضربان قلب و تنفس سریع. فرد در این حالت به سختی آرام می‌شود و پس از بیداری، رویداد را به یاد نمی‌آورد.

۵. کابوس (Nightmare Disorder)

کابوس‌ها رویاهای طولانی، واضح و ترسناک هستند که باعث بیداری فرد می‌شوند. محتوای کابوس معمولاً حول محور فرار از خطر یا مقابله با آن است. فرد پس از بیداری، کابوس را به خوبی به یاد می‌آورد و ممکن است همچنان احساس ترس و اضطراب داشته باشد.

۶. اختلال رفتار خواب حرکات سریع چشم (REM)

این اختلال که بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال دیده می‌شود، با رفتارهای حرکتی پیچیده و یا صحبت کردن در طول مرحله REM خواب مشخص می‌شود. این رفتارها معمولاً در پاسخ به محتوای رویاها رخ می‌دهند و می‌توانند خطرناک باشند. فرد پس از بیداری، معمولاً رویای خود را به یاد می‌آورد.

۷. سندرم پاهای بی‌قرار (RLS)

سندرم پاهای بی‌قرار با احساس ناخوشایند در پاها، مانند گزگز، سوزش یا مورمور شدن، همراه با تمایل شدید به حرکت دادن پاها مشخص می‌شود. این علائم معمولاً در حالت استراحت بدتر می‌شوند و در شب تشدید می‌یابند. حرکت دادن پاها به طور موقت این احساس ناخوشایند را تسکین می‌دهد. این اختلال می‌تواند باعث اختلال در خواب و خواب‌آلودگی در طول روز شود.

نکات مهم

•  تشخیص و درمان اختلالات خواب باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
• عوامل مختلفی می‌توانند در بروز اختلالات خواب نقش داشته باشند، از جمله استرس، سبک زندگی، بیماری‌های جسمی و روانی و مصرف داروها.
• رعایت بهداشت خواب، مانند داشتن برنامه خواب منظم، ایجاد محیط خواب مناسب و پرهیز از مصرف کافئین و الکل قبل از خواب، می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.

در صورت تجربه هرگونه مشکل در خواب، توصیه می‌شود به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب انجام شود.