تخصصی‌ سازی بانک‌ها، ضرورتی برای اصلاح نظام بانکی ایران

تخصصی کردن بانک‌ها به معنای تمرکز هر بانک بر یک حوزه مشخص از فعالیت‌های اقتصادی یا گروه هدف خاص است، مانند بانک کشاورزی برای بخش کشاورزی، بانک صنعت و معدن برای حوزه تولید صنعتی، یا بانک مسکن برای تأمین مالی ساخت‌وساز. در نظام بانکداری تخصصی، سیاست اعتباری، ارزیابی ریسک، طراحی محصولات مالی و حتی ساختار شعب بانک بر اساس نیازهای آن بخش طراحی می‌شود.

تخصصی‌ سازی بانک‌ها چه ضرورتی دارد؟

تخصصی سازی بانک‌ها می‌تواند بر اساس ضرورت‌های متعددی شکل بگیرد. تخصیص بهینه منابع یکی از این ضرورت‌ها است. تخصیص منابع به بخش‌های مولد، از طریق بانک‌های تخصصی، می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری شود. کاهش ریسک‌های بانکی از دیگر ضرورت‌های انجام این کار است، زیرا بانک‌های تخصصی درک بهتری از ریسک‌های حوزه فعالیت خود دارند.

حمایت هدفمند از بخش‌های راهبردی از دیگر ضرورت‌های تخصصی‌سازی بانک‌ها محسوب می‌شود، چرا که سیاست‌های توسعه‌ای کشور می‌توانند با بانک‌های تخصصی هم‌راستا شوند. در نهایت کاهش بنگاه‌داری و سفته‌بازی یکی دیگر از ضرورت‌های این امر به حساب می‌آید. بانک‌های تخصصی تمرکز بیشتری بر وظایف اصلی دارند و انگیزه کمتری برای ورود به فعالیت‌های غیربانکی و سفته‌بازی نشان می‌دهند.

در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، بانک‌های تخصصی نقش کلیدی در تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی، صنایع کوچک و متوسط، کشاورزی، مسکن و صادرات ایفا می‌کنند. برای مثال، بانک توسعه‌ای KfW آلمان در تأمین مالی پروژه‌های محیط‌زیستی و نوآوری فعال است. علاوه بر این، بانک هندیNABARD برای توسعه بخش کشاورزی و روستایی طراحی شده است. بانک توسعه چین نیز در پروژه‌های زیربنایی و فناوری فعال است.

تخصصی‌ سازی بانک‌ها با چه چالش‌هایی رو به رو است؟

در کنار ضرورت‌ها، تخصصی کردن  بانک‌ها با چالش‌های نیز مواجه است. عدم تفکیک مأموریت بانک‌ها یکی از این چالش‌ها به حساب می‌آید. در حال حاضر بسیاری از بانک‌های تخصصی وارد فعالیت‌های تجاری شده‌اند.

نقص در نظام اطلاعاتی یکی دیگر از چالش‌های این موضوع است. نبود داده‌های دقیق از عملکرد بخش‌های اقتصادی، تصمیم‌گیری تخصصی را دشوار می‌کند. مضاف بر این بانک‌های تخصصی درگیر مداخلات سیاسی و دستورات بالادستی‌اند. و در نهایت ناترازی منابع و مصارف، بانک‌های تخصصی را با بحران مالی مواجه کرده است

برای حل این چالش‌ها پیشنهادات متعددی وجود دارد بازتعریف مأموریت بانک‌ها یکی از این پیشنهادات است. از طریق اسناد بالادستی و مصوبات قانونی، فعالیت‌ها به شکل تخصصی تفکیک شود. الزام بانک‌های عمومی به خروج از فعالیت‌های تخصصی یکی دیگر از راهکار‌های حل جالش‌های مذکور است. در چنین وضعیتی بانک‌هایی که رسماً تخصصی نیستند نباید وارد حوزه‌هایی چون کشاورزی یا مسکن شوند.

تسهیل دسترسی به خدمات مالی با تخصصی شدن بانک‌ها

هادی حیدری؛ کارشناس پولی و بانکی در گفتگویی پیرامون مزایا و جزئیات تخصصی شدن بانک‌ها بر اساس نوع فعالیت، به خبرنگار ایبنا گفت: براساس قوانین معتبر بین‌المللی مانند قوانین بانک مرکزی ایالات متحده یا انگلستان، تفکیک نوع مجوز‌های بانکی به‌منظور تخصصی شدن بانک‌ها برای افزایش دسترسی مالی و بهبود فرآیند‌های کنترلی، امری مهم تلقی می‌شود.

وی افزود: در کشور‌های توسعه‌یافته و یا اقتصاد‌های نوظهور، بانک‌ها بیشتر بر اساس نوع مجوز‌های خاص خود فعالیت می‌کنند، به‌عنوان مثال، بانک‌هایی که دارای مجوز بانکداری خرد هستند، اجازه فعالیت در حوزه‌های بانکداری تجاری و توسعه‌ای را ندارند. از این‌رو، تأکید آقای فرزین؛ رئیس‌کل بانک مرکزی بر وجود انواع مختلف مؤسسات اعتباری و تخصصی شدن بانک‌ها نکته‌ای مهم است.

این کارشناس پولی و بانکی اظهار کرد: براساس قانون برنامه هفتم توسعه، ۶ گروه مهم بانکی برای حوزه تأمین مالی کشور تعریف شده‌اند که شامل بانک‌های تجاری، تخصصی، توسعه‌ای، قرض‌الحسنه، جامع، پس‌انداز و تسهیلات مسکن می‌شود.

حیدری با بیان اینکه تخصصی شدن بانک‌ها موجب بهبود در سه رکن مهم و متفاوت می‌شود، تاکید کرد: بُعد اول، ارتقای دسترسی به خدمات مالی توسط بنگاه‌ها و خانوارهاست. به‌عنوان مثال، بانک‌هایی که در حوزه بانکداری خرد یا قرض‌الحسنه فعالیت می‌کنند، می‌توانند عمدتاً بر پرداخت تسهیلات خرد برای رفع نیاز‌های مصرفی خانوار متمرکز شوند.

وی با اشاره به اینکه بُعد دوم موضوع، نظارت است، ادامه داد: وقتی بانک‌ها تخصصی می‌شوند، هرکدام مدل کسب‌و‌کار مخصوص به خود را پیدا می‌کنند. یعنی مشخص می‌شود که چه نوع فعالیت‌هایی برای آنها مجاز است، منابع مالی‌شان را چطور تأمین می‌کنند و چگونه منابع را تخصیص می‌دهند. در نتیجه، بعد از تخصصی شدن بانک‌ها، نظارت بر آنها ساده‌تر می‌شود و می‌توان برای هر نوع بانک، مقررات و چارچوب‌های نظارتی مشخصی تعیین کرد.

این کارشناس پولی و بانکی در پایان تاکید کرد: بحث سوم این است که اگر بانک‌ها تخصصی شوند، امکان پیاده‌سازی مدل‌های متمرکز حاکمیت شرکتی نیز ساده‌تر می‌شود، به عبارت دیگر، اعضای اجرایی و عملیاتی بانک‌ها و همچنین اعضای هیات‌مدیره و نظارتی آنها می‌توانند به شکل مؤثرتری بر پیاده‌سازی مدل‌های حاکمیت شرکتی، کنترل‌های داخلی و مدیریت ریسک، با توجه به ابزار‌های مشخص در تأمین و تخصیص منابع تمرکز کنند.

در نهایت آنچه که می‌توان به عنوان جمع‌بندی بیان کرد این است که تخصصی‌ سازی عملکرد بانک‌ها گامی کلیدی در جهت ارتقای نقش نظام بانکی در توسعه اقتصادی ایران است. با وجود چالش‌ها، این رویکرد در صورت وجود اراده سیاسی، اصلاحات ساختاری، و حمایت نهادهای حاکمیتی، می‌تواند منجر به تخصیص بهتر منابع، کاهش ریسک، افزایش شفافیت و بهره‌وری در نظام مالی شود.

لینک کوتاه:
https://bazarnews.ir/?p=235661
کپی شد