زاگرس در آتش، مسئولان خاموش | آیا درخت‌های بلوط چندهزار ساله را می‌شود نجات داد؟

رویداد۲۴| منیره چگینی: در حالی‌که زبانه‌های آتش همچنان در بخش‌های وسیعی از زاگرس زبانه می‌کشند، شواهد نشان می‌دهد ایران فاقد ساختار جامع، پایدار و آینده‌نگر برای مقابله با بحران آتش‌سوزی‌های جنگلی است. تجربه‌های موفق اروپا می‌تواند راهی برای اصلاح این ناتوانی‌ها باشد؛ اما تا زمانی‌که سیاست‌گذاری به جای پیشگیری، بر واکنش متمرکز است، زاگرس همچنان خواهد سوخت.

افزایش ۱۱۰ درصدی حریق | آمار‌ها هشدار دهنده است

مهرداد اکبریان، مدیر دفتر حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در حاشیه کارگاه آموزشی اطفای حریق در گچساران اعلام کرد در سال جاری، آتش‌سوزی در منابع طبیعی ایران افزایشی ۱۱۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است. تنها در چند ماه ابتدایی، ۱۴۳ مورد آتش‌سوزی ثبت شده است. 

این آمار نگران‌کننده نشان می‌دهد که امسال، حریق‌ها زودتر از موعد به جان منابع طبیعی افتاده‌اند. در گذشته بیشتر آتش‌سوزی‌ها در تابستان رخ می‌داد، اما امسال به‌دلیل کاهش بارش و گرم‌شدن زودهنگام هوا، فصل آتش‌سوزی زودتر آغاز شده است.

لرستان؛ قلب تپنده زاگرس در آتش

لرستان، این «ریه تنفسی غرب ایران» با حدود ۱.۲ میلیون هکتار جنگل، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ذخایر زیستی کشور، اکنون در وضعیت بحرانی قرار دارد. تنها در منطقه پلدختر، چندین مورد حریق ثبت شده که برخی به جنگل‌های بلوط نیز سرایت کرده‌اند.

در نخستین حریق امسال، هفت هکتار از گندم‌زار‌های منطقه چم‌گز پلدختر در آتش سوخت و در حادثه‌ای دیگر، اراضی ملی و جنگلی بابابهرام دچار حریق شد. به گفته مدیرکل ستاد بحران لرستان، طی سال گذشته ۸۰ مورد حریق در استان رخ داده که ۱۵۰۰ هکتار اراضی را نابود کرده است.

کهگیلویه و بویراحمد؛ ۹۰۰ هکتار خاکستر شد

در استان کهگیلویه و بویراحمد نیز وضعیت مشابهی حاکم است. تنها در چند روز اخیر، بیش از ۹۰۰ هکتار از باغات و اراضی ملی در مناطقی، چون لوداب، دیشموک، باشت و منطقه دنا طعمه حریق شدند. وزش باد و صعب‌العبور بودن مناطق، کار را برای نیرو‌های امدادی دشوار کرده است.

عامل انسانی؛ متهم ردیف اول

کارشناسان، عوامل انسانی را اصلی‌ترین علت آتش‌سوزی‌ها معرفی می‌کنند. رهاسازی بطری شیشه‌ای، ا روشن کردن آتش در طبیعت، و بی‌احتیاطی گردشگران عامل بسیاری از فجایع زیست‌محیطی در زاگرس است. نمونه آن در منطقه اشترانکوه مشاهده شد که آتش‌سوزی اخیر، ناشی از بی‌مبالاتی بازدیدکنندگان بود.

اقدامات مقابله‌ای

با توجه به حجم و گستردگی آتش‌سوزی‌ها، ستاد بحران در چندین استان به حالت آماده‌باش درآمده و قرارگاه‌های مقابله با حریق در مناطقی نظیر پلدختر تشکیل شده‌اند. در کنار آن، مانور‌های اطفای حریق در سمنان و دیگر مناطق با هدف افزایش آمادگی عملیاتی برگزار شد. پایگاه‌های اطفای حریق در دهیاری‌های حاشیه جنگل‌ها ایجاد و تجهیز شده‌اند. نیرو‌های مردمی، محیط‌بانان و یگان حفاظت منابع طبیعی با تجهیزات تخصصی به محل اعزام می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

چه تهدیداتی جنگل‌ها و درختان بومی ایران را تهدید می‌کند!

تصرفات غیرقانونی اراضی و نابودی زیستگاه‌های بومی در زاگرس| جنایت روستاییان در منابع طبیعی

اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی درباره پیشگیری از آتش‌سوزی‌ها در حال انجام است.

شماره ۱۵۴۰ برای اعلام موارد آتش‌سوزی فعال شده و از مردم خواسته شده در صورت مشاهده دود یا آتش، سریعاً اطلاع دهند.

هشدار برای آینده

زاگرس دیگر متولد نمی‌شود و در سکوت می‌سوزد. اگر همین روند ادامه یابد، جنگل‌هایی که هزاران سال دوام آورده‌اند، ممکن است تنها ظرف چند دهه به خاطره‌ای دور بدل شوند. مسئولان، کارشناسان و مردم باید برای نجات این گنجینه ملی، متحد شوند؛ زیرا هر شعله‌ای که مهار نمی‌شود، تنها درختی را نمی‌سوزاند، بلکه آینده ما را خاکستر می‌کند.

تجربه اروپایی‌ها در مهار آتش 

کشور‌های اروپایی مانند اسپانیا، پرتغال، فرانسه و ایتالیا، بحران‌های مشابه را با طراحی سامانه‌های پیشگیرانه مدیریت می‌کنند. در این کشورها، اولویت اصلی «پیشگیری» است، نه واکنش پس از حادثه.

پایش هوشمند و لحظه‌ای

اروپایی‌ها از ماهواره‌ها، پهپاد‌های مجهز به دوربین حرارتی، و حسگر‌های دمایی در جنگل‌ها بهره می‌برند. هر تغییری در دمای سطح یا دود در کمتر از چند دقیقه شناسایی شده و هشدار صادر می‌شود.

تجهیزات تخصصی

سرهنگ علی ملکی آهنگران، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی چندی پیش گفته بود «دو سال و نیم است که ۶۰ دوربین را برای پایگاه جنگل‌ها و مراتع خریداری کرده‌ایم، ولی به علت نبود اعتبار برای نصب پایه، در انبار خاک می‌خورند».

او همچنین گفته بود واحد‌های گشتی منابع طبیعی در این مناطق نیازمند برخورداری از تجهیزات خاص و فناوری‌های نو مانند پهپاد و دوربین‌های قوی با چرخش ۳۶۰ درجه با قابلیت پوشش حدود ۵۰ کیلومتر است. تعداد کمی از استان‌ها این امکانات را در اختیار دارند.

به گفته ملکی ۱۱ ریزپرنده در اختیار استان‌ها به‌ویژه استان‌های شمالی و برخی استان‌های زاگرسی است. برخی از این تجهیزات دچار مشکل شده و تنها هفت ریزپرنده در حال حاضر کارآمد است. در حال حاضر اعتبار لازم را در اختیار نداریم.

مدیریت پوشش گیاهی 

در کشور‌های اروپایی، درختان مرده، شاخه‌های خشک و علفزار‌های متراکم با برنامه‌ریزی علمی جمع‌آوری می‌شوند. کمربند‌های ضد آتش در اطراف مناطق حساس ایجاد شده و تراکم جنگلی کاهش می‌یابد.

قوانین بازدارنده

در این کشورها، روشن کردن آتش، رهاسازی زباله یا حتی پارک خودرو در مناطق جنگلی در تابستان‌ها کاملاً ممنوع است و خاطیان با جریمه‌های سنگین مواجه می‌شوند.

تیم‌های تخصصی 

یگان‌های ویژه آتش‌نشانی جنگل، مستقل از آتش‌نشانی شهری، در اروپا فعال هستند. این تیم‌ها مجهز به هواپیما‌های آب‌پاش، هلی‌کوپتر و خودرو‌های سبک مخصوص کوهستان‌اند.

مشارکت مردمی

اروپا همچنین روی آموزش و مشارکت مردمی حساب ویژه‌ای باز کرده است. روستا‌های اطراف جنگل‌ها با آموزش‌های رسمی، به نیرو‌های داوطلب مراقبت از محیط‌زیست تبدیل شده‌اند

شکاف دیدگاه‌ها؛ تفاوت در نتایج

در ایران، هنوز نگاه غالب به جنگل‌سوزی‌ها واکنشی و مقطعی است. نبود سیستم‌های پایش، کمبود بودجه و تجهیزات، ضعف آموزش عمومی و ناپایداری سیاست‌های مدیریتی از جمله موانع مؤثر در مدیریت بحران هستند.

در مقابل، کشور‌های اروپایی با برنامه‌ریزی بلندمدت، اولویت‌دادن به پیشگیری و ثبات مدیریتی توانسته‌اند از آتش‌سوزی، یک تهدید دائمی نسازند.