سهم فناوری و نوآوری در ارتقای بهره‌وری صنایع کوچک چقدر است؟
در شرایطی که کشور در مسیر دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی و تحقق عدالت اقتصادی حرکت می‌کند، توجه به ظرفیت‌های بومی و استفاده از پتانسیل‌های مغفول‌مانده شهرستان‌ها، بیش‌ازپیش اهمیت یافته است. یکی از مهم‌ترین راهبردهایی که می‌تواند در تحقق این هدف نقش‌آفرین باشد، توسعه شهرک‌های صنعتی با تکیه‌بر توانمندی‌های محلی و بومی‌سازی فرآیند تولید است. شهرستان‌های کشور ما با برخورداری از ظرفیت‌های طبیعی، نیروی انسانی جویای کار، مزیت‌های کشاورزی، معدنی و فرهنگی، فرصت‌های بی‌نظیری برای تبدیل‌شدن به قطب‌های صنعتی منطقه‌ای دارند.
شهرک‌های صنعتی نه‌تنها زیرساخت‌های اولیه و سازمان‌یافته‌ای برای استقرار واحدهای تولیدی و صنعتی فراهم می‌کنند، بلکه با تمرکز بر صنایع کوچک و متوسط می‌توانند محرکی قوی برای ایجاد اشتغال پایدار، کاهش بیکاری، مهاجرت معکوس و جلوگیری از خالی شدن روستاها و شهرهای کوچک باشند. تجربه کشورهای موفق در عرصه توسعه صنعتی و اقتصادی نشان داده که تمرکز صرف بر صنایع بزرگ، بدون توجه به صنایع کوچک و محلی، نه‌تنها توسعه‌ای متوازن به دنبال ندارد، بلکه در درازمدت منجر به چالش‌های اقتصادی خواهد شد. متأسفانه طی سال‌های اخیر باوجود سیاست‌های کلان حمایتی چالش‌های متعددی ازجمله کمبود زیرساخت‌های اساسی، دشواری در تأمین مالی، نبود آموزش مهارتی کافی و ضعف در اتصال به بازارهای مصرف، مانع شکوفایی کامل شهرک‌های صنعتی در شهرستان‌ها شده است.
در سال‌های اخیر مطابق با تأکیدات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر رونق تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها و مهار تورم، رشد تولید و همچنین جهش تولید با مشارکت مردم و سرمایه‌گذاری برای تولید، اهمیت توجه به تولید و ظرفیت‌های مردمی بیش‌ازپیش ضرورت یافته و در این زمینه فرصت‌های جدیدی برای تحول در عرصه تولید و اشتغال فراهم آمده که نیازمند سیاست‌گذاری‌های جدی و اقدامات اساسی است. این گزارش تلاش دارد با نگاهی جامع، نقش شهرک‌های صنعتی کوچک در تحقق اشتغال پایدار را بررسی کرده و موانع پیش‌روی توسعه صنایع کوچک را شناسایی کند. همچنین، با ارائه راهکارهایی عملی و مبتنی بر ظرفیت‌های داخلی، بر ضرورت بومی‌سازی صنعت و حمایت دولت و مردم از بنگاه‌های کوچک محلی تأکید دارد که در ادامه می‌خوانید.
جایگاه شهرک‌های صنعتی در رونق تولید
شهرک‌های صنعتی در شهرستان‌ها به‌عنوان ساختارهایی برنامه‌ریزی‌شده برای تجمیع و سازمان‌دهی فعالیت‌های تولیدی و خدماتی از نقش ویژه‌ای در توسعه اقتصادی برخوردارند. فراهم‌سازی زیرساخت‌های اولیه نظیر آب، برق، گاز و جاده، تسهیل مجوزهای فعالیت، حمایت‌های قانونی و نزدیکی به بازارهای مصرف محلی ازجمله مزایایی است که شهرک‌های صنعتی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. همچنین، استقرار واحدهای تولیدی در این شهرک‌ها موجب سامان‌دهی پراکندگی صنایع، کاهش فشار بر مراکز شهری، کاهش آلودگی‌های محیط‌زیستی و استفاده بهینه از منابع انسانی بومی می‌شود. شهرستان‌هایی نظیر کاشان، خمین، بروجرد، میانه، سبزوار و میناب نمونه‌هایی از مناطقی هستند که به‌واسطه شهرک‌های صنعتی، بسترهایی برای ایجاد اشتغال بومی فراهم کرده‌اند.
*توسعه صنایع کوچک در شهرستان‌ها
علی‌رغم ظرفیت‌های بالا، توسعه صنایع کوچک و متوسط با موانعی جدی مواجه است که برخی از آن‌ها عبارت از عدم توسعه زیرساخت‌ها، دشواری تأمین مالی، بوروکراسی دارای، ضعف آموزش و مهارت و ضعف در زنجیره تأمین و بازاریابی می‌باشد.
نارسایی زیرساختی: کمبود یا عدم تجهیز به‌روز زیرساخت‌ها مانند آب، برق، اینترنت و راه‌های دسترسی، موجب کاهش تمایل سرمایه‌گذاران می‌شود.
دشواری تأمین مالی: دشواری در دریافت تسهیلات، نرخ سود بالا و نبود ابزارهای تأمین مالی نوین ازجمله مشکلات فراگیر است.
ضعف آموزش و مهارت: ضعف نیروی کار ماهر و آموزش‌دیده در مناطق محروم، به‌ویژه در صنایع فناورانه، مانع بهره‌وری و توسعه پایدار است.
بوروکراسی اداری: فرآیندهای طولانی صدور مجوز و چندگانگی تصمیم‌گیری از دیگر موانع رایج است.
ضعف در زنجیره تأمین و بازاریابی: فقدان زنجیره‌های تأمین منسجم و زیرساخت‌های بازاریابی صادراتی، به کاهش بهره‌وری انجامیده است.
راهکارهای توسعه و بومی‌سازی صنایع کوچک
در مسیر توسعه صنایع کوچک و بومی‌سازی آن‌ها در شهرستان‌ها، مجموعه‌ای از راهکارهای سیاستی، اجرایی و ساختاری می‌تواند نقش‌آفرین باشد. این راهکارها باهدف ایجاد اشتغال پایدار، ارتقای بهره‌وری، کاهش وابستگی به خارج و شکوفایی اقتصاد محلی طراحی می‌شوند. در ادامه، به تشریح مهم‌ترین این راهکارها پرداخته می‌شود که می‌خوانید. یکی از نخستین گام‌های توسعه صنایع کوچک، تسهیل دسترسی واحدها به منابع مالی است. بانک‌ها و نهادهای مالی باید تسهیلات کم‌بهره و با دوره بازپرداخت مناسب را در اختیار کارآفرینان محلی قرار دهند. علاوه بر آن، صندوق‌های حمایت از صنایع کوچک، می‌توانند با ارائه خدمات ضمانتی، تأمین سرمایه در گردش و سرمایه ثابت را تضمین کنند. شایان‌ذکر است تا بگوییم که صنایع کوچک اغلب در زنجیره تولید صنایع بزرگ‌تر قرار می‌گیرند. با ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان بنگاه‌های کوچک و صنایع مادر، می‌توان زمینه تأمین پایدار مواد اولیه، انتقال فناوری و بازار فروش را فراهم آورد. همچنین استفاده از ظرفیت دانشگاه‌های محلی و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در این میان بسیار مؤثر است. ایجاد و تجهیز شهرک‌های صنعتی در مقیاس محلی، به‌ویژه با رویکرد تخصصی موجب کاهش هزینه‌های زیرساختی، هم‌افزایی واحدهای مستقر و تمرکز خدمات حمایتی می‌شود.
افزون براین موارد، اختصاص زمین ارزان‌قیمت، معافیت مالیاتی و ایجاد امکانات اولیه مانند آب، برق و گاز ازجمله ضرورت‌های توسعه این شهرک‌‌هاست. درحقیقت برای بومی‌سازی حقیقی لازم است صنایع کوچک از فناوری‌های متناسب با ظرفیت‌های محلی بهره‌مند شوند. این مهم از مسیر همکاری با مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های فناور می‌گذرد. دراین مسیر همچنین ترویج تکنولوژی‌های ارزان و قابل‌پیاده‌سازی و آموزش نیروی انسانی ماهر می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند. بدیهی است که صنایع کوچک باید به بازارهای متنوعی دسترسی داشته باشند. بنابراین ایجاد نمایشگاه‌های داخلی، حمایت از برندهای محلی، ورود هرچه‌تمام‌تر به بازار کشورهای همسایه ازجمله اقداماتی است که به توسعه بازار این صنایع کمک می‌کند. دولت نیز می‌تواند با حذف بوروکراسی‌های پیچیده و اعطای مشوق‌های صادراتی، این روند را تسهیل کند چراکه کاهش بوروکراسی و تسریع در صدور مجوزهای تولید، تأسیس واحد صنعتی و استانداردسازی از مهم‌ترین نیازهای فعالان اقتصادی در شهرستان‌هاست.
سخن پایانی
درنهایت باید تأکید کرد که توسعه صنایع کوچک و بومی‌سازی آن‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک سیاست اقتصادی مکمل در کنار صنایع بزرگ مطرح است، بلکه به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی تحقق عدالت اقتصادی، اشتغال پایدار و رشد متوازن منطقه‌ای شناخته می‌شود. شهرک‌های صنعتی و نواحی تولیدی در شهرستان‌ها درصورتی‌که با نگاه حمایتی، هوشمندانه و متناسب با مزیت‌های محلی توسعه یابند، می‌توانند به موتور محرکه اقتصاد درون‌زا تبدیل شوند. افزایش بهره‌وری منابع محلی، کاهش نرخ بیکاری جوانان در مناطق کمتر برخوردار، جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه به کلان‌شهرها و درنهایت، شکل‌گیری یک شبکه تولیدی پویا و تاب‌آور، ازجمله پیامدهای تقویت صنایع کوچک در بستر بومی‌سازی است.
این مسیر نه‌تنها به تقویت اقتصاد مقاومتی می‌انجامد، بلکه فرصت‌های نوآورانه برای رشد فناوری، کارآفرینی محلی و تقویت صادرات غیرنفتی را نیز فراهم می‌سازد. از سوی دیگر، تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که صنایع کوچک اگر به‌درستی هدایت و پشتیبانی شوند، به یکی از مؤثرترین ابزارهای مقابله با رکود اقتصادی و تورم تبدیل می‌شوند. به همین دلیل، سرمایه‌گذاری هدفمند در ایجاد زیرساخت‌های صنعتی محلی، به‌ویژه در مناطق محروم، باید در دستور کار دولت قرار گیرد. در این میان، مشارکت مردمی، توانمندسازی نیروهای محلی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دانش‌بنیان می‌تواند روند بومی‌سازی را شتاب ببخشد. اگر با نگاهی کلان به ظرفیت‌های بومی شهرک‌های صنعتی توجه بداریم و موانع ساختاری این بخش را کاهش دهیم، خواهیم دید که صنایع کوچک نه‌تنها می‌توانند در ایجاد اشتغال و رونق تولید داخلی موثرباشند، بلکه در پویایی اقتصاد و تقویت تاب‌آوری اقتصادی نیز نقش‌آفرین خواهند بود.
source