در این میان، کشورهایی که ساختار اقتصادی‌شان از انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری بالاتری برخوردار است، توانسته‌اند سریع‌تر و با آسیب کمتری از دل بحران‌ها عبور کرده و مسیر توسعه خود را ادامه دهند. مفهوم تاب‌آوری اقتصادی (Economic Resilience) به همین ویژگی‌ها اشاره دارد و در سال‌های اخیر به یکی از شاخص‌های مهم در سنجش کیفیت سیاست‌های اقتصادی بدل شده است.
اقتصاد ایران در چند دهه گذشته، به‌ویژه پس از تحریم‌های اقتصادی گسترده و خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، بار دیگر با بحران‌هایی عمیق روبه‌رو شده است. نرخ تورم دو رقمی، نوسانات شدید نرخ ارز، کاهش قدرت خرید مردم، فرار سرمایه و نخبگان، رشد اقتصادی ناپایدار، ضعف در سرمایه‌گذاری خارجی، بحران‌های زیست‌محیطی، کاهش امنیت غذایی و انرژی، همگی زنگ خطرهایی جدی برای آینده اقتصادی کشور به‌شمار می‌آیند.
از سوی دیگر، چالش‌های ساختاری مانند وابستگی بالای درآمدهای دولت به فروش نفت، نبود نظام مالیاتی کارآمد، ضعف شفافیت و کارایی در نظام حکمرانی اقتصادی، و همچنین تمرکزگرایی سیاسی و اقتصادی، شکنندگی اقتصاد ایران را در برابر بحران‌ها افزایش داده‌اند.
از آنجا که اقتصاد ایران در یک وضعیت گذار پرمخاطره قرار دارد، مسئله افزایش تاب‌آوری آن به ضرورتی فوری و راهبردی تبدیل شده است. بدون تقویت بنیان‌های مقاومتی در اقتصاد، هرگونه برنامه توسعه‌ای در معرض فروپاشی خواهد بود. افزایش تاب‌آوری نه به معنای صرفاً «تحمل کردن» شرایط سخت، بلکه به معنای «توانایی بازسازی، اصلاح و رشد پایدار» پس از هر بحران است.
راهبردهای پیشنهادی برای افزایش تاب‌آوری اقتصاد ایران
یکی از مهم‌ترین راهکارهای افزایش تاب‌آوری،تنوع‌بخشی به ساختار اقتصادی و کاهش وابستگی اقتصاد به یک یا چند منبع خاص درآمدی (مخصوصاً نفت و گاز) است. وابستگی بالا به صادرات نفتی، همزمان با تحریم‌های اقتصادی، درآمدهای دولت را به شدت نوسان‌پذیر کرده است.
توسعه بخش‌های مولد مانند صنعت، کشاورزی هوشمند، خدمات دیجیتال، گردشگری و صادرات غیرنفتی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها و در نهایت افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا از جمله راهبردهای موثر برای عملیاتی کردن این موضوع است.
اصلاح نظام مالیاتی، بانکی و ارتقاء شفافیت از دیگر پیشنهادات برای افزایش تاب آوری اقتصاد کشور محسوب می‌شود. در حال حاضر فساد گسترده، ناکارآمدی در نظام مالی و ضعف شفافیت از اصلی‌ترین موانع توسعه اقتصادی مقاوم است. بسیاری از بحران‌ها در ایران به دلیل ضعف نظارت مالی و سیستم ناکارآمد تخصیص منابع رخ می‌دهد. با گسترش پایه مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی، حذف رانت‌ها و یارانه‌های پنهان ناسالم، اصلاح ساختار بانک‌ها و جلوگیری از خلق نقدینگی بدون پشتوانه و در نهایت ارتقاء سامانه‌های شفافیت مالی می‌توان این راهبرد را پیاده سازی کرد.
توسعه زیرساخت‌های حیاتی و انرژی‌های تجدیدپذیر یکی دیگر از پیشنهادات برای افزایش تاب‌آوری اقتصاد ایران است. وابستگی به انرژی فسیلی، فرسودگی شبکه‌های حمل‌ونقل، برق و آب‌رسانی، باعث تشدید اثرگذاری بحران‌ها می‌شود. ایران ظرفیت بسیار بالایی برای توسعه انرژی خورشیدی و بادی دارد.
اصلاح حکمرانی و نهادسازی توسعه‌گرا آخرین راهکار برای تا آوری اقتصاد کشور محسوب می‌شود. یقیناً بدون نهادهای کارآمد، هیچ راهبردی دوام نخواهد داشت. تمرکزگرایی، ناهماهنگی نهادی و ضعف اجرای سیاست‌ها، موانع ساختاری تاب‌آوری‌اند.
در نهایت آنچه که می‌توان به عنوان جمعبندی بیان کرد این است که در جهانی که به‌طور مداوم با شوک‌ها و بحران‌های گوناگون روبه‌روست هیچ اقتصادی بدون تاب‌آوری نمی‌تواند مسیر پایداری و توسعه را طی کند. اقتصاد ایران، به‌ویژه به‌دلیل وابستگی تاریخی به نفت، ساختار رانتی، ضعف حکمرانی اقتصادی و فشارهای بیرونی نظیر تحریم‌ها، به‌طور مزمن با شکنندگی و آسیب‌پذیری روبه‌رو بوده است. در چنین شرایطی، افزایش تاب‌آوری اقتصادی نه یک انتخاب، بلکه یک الزام استراتژیک برای بقا و پیشرفت کشور به‌شمار می‌آید.
راهبردهای ارائه‌شده همگی اجزای مکمل یک بسته جامع برای مقاوم‌سازی اقتصاد ایران هستند. موفقیت در اجرای این راهبردها نیازمند اجماع سیاسی، تعهد حاکمیتی، مشارکت واقعی بخش خصوصی و تقویت سرمایه اجتماعی است.
نباید فراموش کرد که تاب‌آوری، صرفاً به معنای “تحمل فشار” نیست؛ بلکه به معنای “توان بازسازی، سازگاری هوشمندانه، و حتی پیشرفت در دل بحران‌ها”ست. کشوری که دارای اقتصاد تاب‌آور باشد، می‌تواند از بحران‌ها فرصتی برای اصلاح، نوآوری و تقویت خود بسازد.
در آخر، مسیر افزایش تاب‌آوری اقتصادی هرچند دشوار است، اما شدنی است مشروط بر آنکه کشور از الگوهای ناکارآمد گذشته عبور کند، اصلاحات عمیق ساختاری را بپذیرد، و منابع انسانی، دانایی و فناوری را در قلب راهبردهای توسعه‌ای خود قرار دهد. بدون چنین جهشی، هر برنامه توسعه‌ای در معرض فروپاشی است؛ اما با آن، آینده‌ای امن، پایدار و شایسته برای نسل‌های امروز و فردا ممکن خواهد بود.
پایان پیام//
لینک کوتاه:
https://bazarnews.ir/?p=236449
کپی شد
source