رویداد۲۴| ویدا ساویز: وخامت اوضاع اقتصادی کشور نیاز به توضیح ندارد و تنگنا‌های معیشتی که بسیاری از مردم با آن مواجه هستند، مصداق روشن این مدعا است. درباره چرایی بروز این شرایط، اما به عوامل مختلفی از جمله سابقه طولانی تحریم‌های جهانی علیه ایران، مدیریت ناصحیح، فساد اقتصادی و … می‌توان اشاره کرد. اکنون، اما در شرایطی که تجربه جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل نیز از سرگذرانده‌ایم، نگرانی‌ها نسبت به آینده اقتصاد کشور افزایش یافته است.
باید دید وزیر جدید اقتصاد که در همین دوران جنگ از مجلس رای اعتماد گرفت و مشغول به کار شد، چطور از پس مدیریت بحران برخواهد آمد خاصه آنکه حالا دیگر مفاهیمی مثل «اقتصاد نگ» نیز مطرح شده و مورد توجه است.
ماشین اقتصاد ایران در مسیری ناهموار
ژیار شریفی، کارشناس اقتصادی، در گفت‌و‌گو با رویداد۲۴ در یک تحلیل ساده و قابل فهم از مفهوم اقتصاد، آن را به یک ماشین یا ساختمان تشبیه کرد و گفت: «علم اقتصاد سه شاخ دارد: بهره‌وری، چرخ بدهی کوتاه‌مدت و چرخ بدهی بلندمدت و برای پیش‌بینی عملکرد اقتصاد، باید این سه عامل را در نظر گرفت».
این کارشناس به سادگی معاملات اقتصادی اشاره کرد و گفت: «هرگونه خرید و فروش، حتی یک بیسکویت، یک معامله محسوب می‌شود و تأکید کرد که خریداران به عنوان شریان اصلی این معاملات، نقش مهمی در حرکت اقتصاد دارند.»
شریفی افزود: «هرچه بیشتر پول خرج شود، اقتصاد نیز بیشتر حرکت می‌کند» و معاملات سبب رشد و تقویت پایه‌های اقتصادی می‌شود.
این کارشناس در ادامه، بر اهمیت دولت‌ها در اقتصاد اشاره کرد و گفت: «دولت‌ها به دو بخش تقسیم می‌شوند: خود دولت‌ها و بانک مرکزی. بانک مرکزی به کنترل نرخ بهره و بدهی‌های کشور می‌پردازد و قدرت تصمیم‌گیری کلان اقتصادی در دست این نهاد است.»
شریفی نقدینگی و اعتبار را دو عامل کلیدی در توسعه اقتصادی دانست و گفت: «اعتبار باعث رشد کوتاه‌مدت اقتصاد می‌شود، هرچند در بلندمدت ممکن است با مشکلاتی مواجه شویم.»
بیشتر بخوانید: بیانیه ۱۸۰ اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره «ضرورت تضمین امنیت، ثبات و توسعه ایران»
او با اشاره به نقش اقتصاد در جنگ‌ها گفت: «اقتصاد، قدرت می‌آورد و هر کشوری که اقتصادی قوی‌تر داشته باشد، قدرت بیشتری در عرصه جهانی دارد.»
وی همچنین اقتصاد جهانی را به عنوان مجموعه‌ای از معاملات کشور‌های مختلف با یکدیگر تعریف و تاکید کرد که رشد کشور‌ها وابسته به مشارکت و تعامل با بازار‌های جهانی است.
شریفی با تشبیه اقتصاد ایران به یک ماشین، گفت: «اقتصاد ایران می‌تواند سریع حرکت کند، اما بدون ارتباط با جهان در دنده سنگین باقی می‌ماند.»
او موتور این ماشین را تولید داخلی، سوخت آن را معاملات با جهان و فرمان آن را مدیریت دولت توصیف و تأکید کرد که مدیریت نادرست می‌تواند مسیر اقتصادی کشور را منحرف کند.
وی گفت: «در حال حاضر، اقتصاد ایران تحت سلطه ساختار‌های دولتی گسترده و رانتخواری است که بیش از ۷۰ درصد آن در اختیار دولت و نهاد‌های موازی قرار دارد. مالکیت متمرکز، نبود رقابت واقعی و قوانین ناکارآمد باعث کاهش شدید بهره‌وری شده و فضای تاریکی که مساعد رشد فساد و اختلاس است را فراهم کرده است رانت‌خواران و فرصت‌طلبان با سوءاستفاده از ضعف‌های ساختاری، منابع کشور را به یغما می‌برند و کل سیستم اقتصادی را فلج می‌کنند».
نیاز جدی به اصلاحات ساختاری عمیق و جدی
این کارشناس اقتصادی با اشاره به کسری بودجه و وابستگی شدید به درآمد‌های نفتی ناپایدار گفت: «این شرایط وضعیت را وخیم‌تر کرده و اقتصاد ایران بیشتر شبیه ساختمانی تاریک و در هم ریخته است که بدون نقشه مهندسی و با سیم‌کشی‌های غلط اداره می‌شود. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی اعتماد خود را از دست داده و تولید داخلی به رکود افتاده است. مصرف‌کنندگان تحت فشار تورم و بی‌ثباتی اقتصادی قرار دارند.»
شریفی تنها راه نجات از این بحران را اصلاحات ساختاری عمیق و جدی دانست و افزود: «ایجاد شفافیت کامل، تقویت نهاد‌های قانون‌گذار مستقل، کاهش مالکیت دولتی رانت‌محور و حرکت به سمت بازار رقابتی می‌تواند ابزاری برای بهبود وضعیت اقتصادی باشد. اما واقعیت این است که در شرایط فعلی که دولت و نهاد‌های وابسته به گروه‌های خاص اقتصاد را در دست دارند، ظهور یک رهبری قوی و مستقل برای شکست رانت‌خواران تقریباً غیرممکن به نظر می‌رسد.»
بیشتر بخوانید: نبرد رسانه‌ای بر سر بیانیه جنجالی | چرا تغییر پارادایم حکمرانی برای برخی سنگین است؟
با این حال نباید ناامید بود، چون در صورت مدیریت قوی و جدی می‌توان از شرایط کنونی خارج شد و به مسیر رشد و توسعه پایدار بازگشت. البته اصلاحات واقعی زمانی ممکن است که تغییرات ساختاری گسترده و استقلال واقعی نهاد‌ها در اولویت قرار گیرد.
آثار اقتصادی سناریوی ادامه جنگ و عدم توافق
اقتصاد ایران سالهاست که زیر فشار تحریم‌های بینالمللی، مشکلات ساختاری، فساد سیستماتیک و ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی قرار دارد. اکنون با تشدید تنش‌های نظامی و افزایش خطر جنگ تمامعیار، نگرانی‌ها در خصوص فروپاشی بیشتر اقتصادی و گسترش بحران‌های اجتماعی افزایش یافته است.
به گفته کارشناسان در صورت شکست آتش‌بس و ادامه جنگ، اقتصاد ایران با پیامد‌های بسیاری از جمله سقوط بیشتر ارزش ریال و جهش نرخ ارز (بهویژه دلار و یورو)، تشدید تحریم‌های مالی، نفتی و تجاری، کمبود شدید کالا‌های اساسی مانند روغن، حبوبات و محصولات کشاورزی، افزایش نرخ تورم به سطوح فراتر از ۵۰٪، بحران نقدینگی و ورشکستگی صنایع کوچک و متوسط، فرار سرمایه و خروج ارز از کشور، گسترش فقر، نابرابری اجتماعی و فشار بر اقشار ضعیف مواجه خواهد بود
آسیب‌های احتمالی مورد اشاره در حالی بر اقتصاد ایران وارد خواهد شد که ساختار اقتصاد کشور سالهاست که با فساد اداری، رانتخواری، نبود شفافیت مالی و ناکارآمدی مدیریت کلان اقتصادی روبروست. در چنین شرایطی، حتی در صورت تزریق منابع مالی، ضعف نظام حکمرانی اقتصادی مانع بهبود پایدار است.
پیامد‌های اجتماعی و روانی آسیب‌های اقتصادی ناشی از جنگ
گفتنی است، تشدید بحران اقتصادی ناشی از جنگ، تحریم و فساد اقتصادی، خود پیامد‌های اجتماعی و روانی قابل توجهی دارد. مثلا افزایش بیکاری و ناامیدی اجتماعی، افزایش مهاجرت نخبگان و فرار مغز‌ها، رشد نرخ جرم و آسیب‌های اجتماعی و کاهش شاخص‌های سلامت روان جامعه.
خلاصه اینکه در صورت ادامه روند فعلی و بدون توافق سیاسی در عرصه جهانی، اقتصاد ایران در مسیر بحرانی و غیرقابل بازگشت قرار خواهد گرف. تنها راه برونرفت از این شرایط نیز، بازنگری جدی در سیاست‌های کلان، اصلاحات ساختاری عمیق و بازگشت به تعامل سازنده با جامعه جهانی است.
source