یادداشت مدیر مسئول | بار اصلی افزایش نرخ ارز بر دوش مردم طبقات متوسط به پایین است

گروه اقتصاد کلان بازارنیوز؛ رضا غلامی، مدیرمسئول بازارنیوز، در یادداشتی به بررسی تبعات سیاست افزایش نرخ ارز و تأثیر آن بر طبقات متوسط و پایین جامعه پرداخت. در ادامه متن کامل این یادداشت را می‌خوانید:

بارها گفته شده که عمده هزینه افزایش نرخ ارز را گروه های طبقات متوسط به پایین جامعه به صورت افزایش شدید قیمت اقلام خوراکی، ضروری و مسکن می پردازند. از آنجاکه این گروه از جامعه، از دارایی های کمتری هم برخوردارند، لذا از منافع افزایش ارزش دارایی بدلیل تورم هم بهره مند نمی شوند لذا بیشترین آسیب را از سیاست های تعدیل وافزایش نرخ ارز متحمل می گردند. با توجه به زمزمه های جدید افزایش نرخ ارز با توجیه حذف رانت، این یادداشت تلاش دارد با بررسی سابقه سیاست افزایش نرخ ارز در سال 1401، ابعاد این موضوع را بیشتر تشریح نماید.

فروردین سال 1397 با افزایش نرخ ارز در بازار غیررسمی، دولت سیاست تثبیت نرخ ارز در رقم 4200 را اعلام کرد و اظهار داشت که این تنها نرخ ارز مورد قبول برای همه اقلام صادراتی و وارداتی است. ولی این سیاست کمتر از 6 ماه دوم آورد و در مردادماه، با پیگیری ذی نفعان، بازار ثانویه بوجود آمد و ارز رسمی دو نرخی شد. پس از آن با شتاب گرفتن نرخ ارز در بازار قاچاق، نرخ ارز در بازار ثانویه/نیما نیز افزایش یافت و مدام فاصله بین نرخ ارز 4200 با نیما و قاچاق افزایش یافت. تا این که نهایتا، در سال 1401، تصمیم به حذف ارز 4200 با هدف حذف رانت ادعایی گرفته شد و دولت شهید رئیسی هزینه این کار را به جان خرید و نهایتا عمده کالاهایی که با ارز 4200 وارد می شدند به نرخ 28500 که به زعم رئیس کل بانک مرکزی کنونی از میانگین روزهای قبل بازار نیما بدست آمده بود، تأمین مالی شدند.

از آنجاکه عمده کالاهای ضروری و اساسی کشور مشمول نرخ ارز 4200 بودند، با رشد حدود 580 درصدی نرخ ارز رسمی و تغییر آن از 4200 به 28500، موج جدید تورمی هم در کالاهای ضروری و اساسی و هم در سایر کالاها و خدمات بوجود آمد که ارقام جدیدی را در اقتصاد به ثبت رسانید. نمودار زیر که براساس اطلاعات منتشر شده مرکز آمار ایران تولید شده، تغییرات شدید قیمت اقلام ضروری و خوراکی ها را نشان می دهد.

چنانکه از نمودار نیز مشهود است، رشد قیمت خوراکی ها در هر دو سال بیش از رشد شاخص کل بوده و در بین دو سال 1400 و 1401 نیز رشد قیمت خوراکی ها در سال 1401 حدود 16 واحد درصد بیش از شاخص کل بوده در حالی که این رقم در سال 1400 نسبت به سال قبل از آن، حدود 12 درصد بوده است. یعنی با وجود رشد بیشتر همه قیمت ها در سال1401 نسبت به 1400، رشد قیمت خوراکی ها در این سال، بیش از رشد قیمت های کل بوده است. نکته دومی که از نمودار فوق بدست می آید این است که متوسط قیمت عمده گروه های خوراکی به استثنای میوه و خشکبار و ماهی ها، در سال 1401 دست کم 60 درصد رشد داشته اند که در تمامی موارد، این رشد قیمت ها دست کم 20 واحد درصد بیش از رشد قیمت ها در 1400 نسبت به سال قبل از آن بوده است. همچنین، رشد قیمت ها در مورد دو گروه «روغن ها و چربی ها» و «شیر، پنیر و تخم مرغ» به ترتیب 224 و 85.8 درصد بوده است. بنابراین، با توجه به این موارد، می توان ادعا کرد که اثر سیاست جهش ارز از 4200 به 28500 شدیدتر در سبد مصرف کننده تخلیه شده است.

نکته مهم تر از رشد شدیدتر شاخص قیمت کل و خوراکی ها در سال 1401، اثرپذیری بیشتر طبقات خاصی از جامعه از این تحولات است. نکته این است که خوراکی ها و آشامیدنی ها در سبد خانوارهای فقیر جامعه و دارندگان درآمد ثابت، از اقلام اجتناب ناپذیر هستند و این گروه قدرت واکنش کمتری نسبت به تغییرات قیمت این کالاها دارند. این بدان معناست که تغییرات قیمت این اقلام با شدت بیشتری توسط گروه های کم درآمد جامعه احساس می شود و در نتیجه، آنها با توجه به این که مصرف مازاد یا مسرفانه هم ندارند، در واکنش به تغییرات قیمت، معمولا سبد مصرفی خود را با کاهش اقلام مورد نیاز تعدیل می کنند. اخبار متعددی که در مورد کاهش مصرف شیر و گوشت طی سال های اخیر منتشر شده نیز موید همین موضوع است.

نتیجه حاصل از بحث بالا این است که به بهانه حذف رانت ارزی، که دست کم امکان کاهش آن با نظارت بهتر، وجود داشت، عملا سفره بخش عمده ای از جامعه (طبقات متوسط به پایین)، کوچک تر شده و رفاه خانوارها کاهش یافته است.

دومین اتفاق مهم در سال 1401 نسبت به سال 1400، ایجاد «ارز اشخاص» بود. توضیح این که، بانک مرکزی با ادعای کنترل بازار قاچاق ارز و کمک به برخی صادرکنندگان، نرخی را بالاتر از نرخ نیما و در نزدیکی نرخ قاچاق ارز، به رسمیت شناخت و بخش هایی از عرضه و تقاضای ارز رسمی (بازار نیما) را به آن سمت سوق داد. اولین نتیجه این کار، حتی اگر کنترل های قیمتی و نظارتی هم در بازارها با دقت انجام شود، این است که قیمت برخی کالاها که تقاضای آنها از بازار نیما به اشخاص حواله شده بود، افزایش یابد که در عمل نیز چنین اتفاقی رخ داد. در واقع، نتیجه ایجاد بازار جدید ارزی، افزایش قیمتی بود که متوجه مصرف کننده و جامعه می شد.

سومین اتفاق مهم در سال 1401، افزایش حدود 30 درصدی نرخ ارز نیما نسبت به سال قبل بود. این سیاست هم باعث شد که قیمت عمده کالاهای تجاری متعارف که در این بازار تخصیص ارزی دریافت می کردند، بصورت مستقیم افزایش یابد.

اگرچه ممکن است در نگاه اول این ایده مطرح شود که دو سیاست اخیر، اثری بر قیمت اقلام ضروری جامعه ندارد ولی برعکس، باید اذعان کرد که این دو سیاست، با تحت تأثیر قرار دادن عوامل مختلفی مانند هزینه بسته بندی کالاها، افزایش هزینه زندگی بخشی از جامعه و مانند آن، اثر قابل توجهی بر اقلام ضروری مصرفی گذاشت. به عنوان مثال، افزایش قیمت محصولات پتروشیمی به دلیل افزایش نرخ ارز نیمایی، باعث افزایش قیمت پت و بطری و تمام محصولات شیمیایی مورد استفاده خانوارها و تولیدکنندگان شد که نهایتا در قیمت مصرف کننده نمود یافت.

در نتیجه همه عوامل فوق، تورم به ارقامی کم سابقه افزایش یافت. براساس گزارشات مرکز آمار ایران، کشور تنها در سال های 1399 و 1374 به ترتیب تورم های 47.1 درصد و 49.1 درصد را تجربه کرده بود که بیش از رقم سال 1401 (46.5 درصد) بودند. علت اصلی این تورم کم سابقه، سیاست های ارزی دولت در ایجاد نرخ جدید در اقتصاد رسمی و افزایش نرخ های رسمی ارز بود. برآوردها موید آن است که نرخ ارز موثر در سال 1401، حدود 66 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت که نتیجه آن به صورت تورم در زندگی مردم مشاهده شد.

نگران کننده تر این که بدلیل افزایش شدید نرخ ارز رسمی، هم در سامانه تجاری و هم ارز ضروری، شاخص قیمت اقلام خوراکی که سهم بالایی در هزینه های مردم قشر متوسط به پایین جامعه دارد، بیش از 70 درصد افزایش یافت و بطور خاص، قیمت اقلامی مانند نان و تخم مرغ و شیر که عمدتا مربوط به سفره های گروه های خاصی از جامعه است و نقش مهمی در تأمین پروتئین مورد نیاز جامعه دارد از 70 تا 85 درصد رشد یافتند. این افزایش هزینه ها در کنار افزایش حدود 40 درصدی قیمت مسکن در این سال، عملا نشان داد که هزینه سیاست های مبتنی بر افزایش نرخ ارز را طبقات متوسط به پایین جامعه می پردازند. لذا دولت باید در اتخاذ هر سیاست اصلاحی، این آثار را مورد توجه قرار دهد.

منبع: مرکز آمار ایران

/پایان پیام

لینک کوتاه:
https://bazarnews.ir/?p=236817
کپی شد