رویداد۲۴| در دوران معاصر که اقتصاد جهانی به‌سرعت در حال دگرگونی است، کشورهایی می‌توانند سهم مؤثری از بازارهای بین‌المللی کسب کنند که پیوند میان دانش، فناوری و تولید را تقویت کرده باشند. در این مسیر، شرکت‌های دانش‌بنیان نقش ستون فقرات توسعه اقتصادی کشورها را ایفا می‌کنند.
ایران نیز در سال‌های اخیر با درک این ضرورت، کوشیده تا سهم دانش‌بنیان‌ها را در تولید ناخالص داخلی افزایش دهد. با این حال، باوجود هدف‌گذاری برنامه هفتم پیشرفت برای رساندن این سهم به عدد ۷ درصد، هنوز به رقم کمتر از ۳ درصد دست یافته‌ایم. بنابراین تحقق این هدف نیازمند همکاری و هم‌افزایی بازیگران کلیدی زیست‌بوم فناوری کشور، از جمله نهادهای مالی و بانک‌های توسعه‌ای است.
اقتصاد دانش‌بنیان، مسیر گریز از خام‌فروشی، اشتغال سنتی و وابستگی به منابع محدود است. در این مسیر، نقش بانک‌های توسعه‌ای، به‌ویژه بانک توسعه صادرات ایران، نقشی بی‌بدیل است. تداوم حمایت هدفمند، تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی و تسهیل تعاملات بین‌المللی، سه حلقه تکمیلی برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان صادرات‌محور هستند.
بانک توسعه صادرات ایران، به‌عنوان تنها بانک تخصصی حوزه تامین مالی صادرات در کشور، با نگاهی آینده‌نگر و در راستای مأموریت توسعه‌ای خود، گام‌هایی مؤثر برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برداشته است. این گزارش به تبیین اقدامات، رویکردها و برنامه‌های این بانک در زمینه حمایت از اقتصاد دانش‌بنیان می‌پردازد.
شرکت‌های دانش‌بنیان، مزیت راهبردی برای توسعه ملی
شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان واحدهایی با محوریت علم، فناوری و نوآوری، نه تنها ظرفیت‌های عظیمی برای اشتغال‌زایی، خلق ارزش افزوده و تولید محصولات رقابت‌پذیر دارند، بلکه می‌توانند سهم قابل توجهی از بازارهای صادراتی را به خود اختصاص دهند. در شرایطی که اقتصاد جهانی به سمت خدمات و محصولات با ارزش افزوده بالا متمایل شده، شرکت‌های دانش‌بنیان موتور محرک توسعه پایدار، اقتصاد مقاومتی و جهش تولید هستند.
با این وصف، توانمندسازی این شرکت‌ها در حوزه تأمین مالی، ورود به بازارهای جهانی، ارتقاء فناوری و افزایش بهره‌وری، نیازمند طراحی سازوکارهای حمایت‌گرانه از سوی نهادهای حاکمیتی، مالی و تخصصی است.
شعبه تخصصی بانک توسعه صادرات ایران برای حمایت از دانش بنیان‌ها
بانک توسعه صادرات ایران به عنوان بازوی مالی صادرات غیرنفتی، مأموریت دارد تا از صادرکنندگان کالاها و خدمات پشتیبانی کند. در همین چارچوب، توسعه صادرات محصولات دانش‌بنیان، که مزیت رقابتی بالاتری نسبت به کالاهای سنتی دارند، در دستور کار این بانک قرار گرفته است.
از سال ۱۴۰۱، بانک توسعه صادرات ایران با رویکردی نو، یکی از شعب خود را به طور تخصصی برای ارائه خدمات به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص داد. شعبه بلوار کشاورز تهران اکنون به عنوان مرکز تخصصی تعامل با این شرکت‌ها، فرآیند اعطای تسهیلات، مشاوره و سایر خدمات بانکی را با تمرکز بر نیازهای خاص آن‌ها انجام می‌دهد. این اقدام، گامی عملی در جهت ایجاد درگاه تخصصی مالی برای شرکت‌های فناور بود.
هم‌افزایی نهادی برای حمایت اثربخش
بانک توسعه صادرات ایران به خوبی دریافته که حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نیازمند هم‌افزایی و همکاری نهادی است. در این راستا، این بانک تفاهم‌نامه‌های متعددی با نهادهای تخصصی زیست‌بوم نوآوری امضا کرده است. از جمله این تفاهم‌نامه‌ها می‌توان به تفاهم‌نامه سه‌جانبه با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق توسعه ملی و نیز تفاهم‌نامه دو جانبه با صندوق نوآوری و شکوفایی اشاره کرد.
هدف از این همکاری‌ها، تأمین منابع مالی برای توسعه فعالیت‌های نوآورانه، تسهیل ارائه ضمانت‌نامه‌ها، گسترش خطوط اعتباری و ارتقاء تعاملات بانکی با شرکت‌های دانش‌بنیان است. همچنین، تأسیس دفتر تخصصی بانک توسعه صادرات ایران در ساختمان صندوق نوآوری و شکوفایی، نقطه اتصال مستقیم بانک با شرکت‌های دانش‌بنیان بوده و نقش تسهیل‌گر تعامل مالی را ایفا می‌کند.
گذار از حمایت مقطعی به نظام‌مند
یکی از تحولات مهم در رویکرد بانک توسعه صادرات ایران، عبور از مدل تأمین مالی جزیره‌ای به حمایت از زنجیره ارزش دانش‌بنیان‌هاست. این رویکرد بدین معناست که بانک، به جای تأمین مالی پراکنده واحدهای منفرد، به تحلیل ساختارهای زنجیره‌ای در اکوسیستم دانش‌بنیان می‌پردازد و بر اساس خوشه‌ها و حلقه‌های تولید، خدمات جامع و یکپارچه‌ای ارائه می‌دهد.
این راهبرد، منجر به هم‌افزایی بیشتر، مدیریت بهتر ریسک و شناسایی دقیق‌تر فرصت‌های سرمایه‌گذاری می‌شود. همچنین حضور بانک در نمایشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری، بستر مناسبی برای شناسایی و تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کرده است.
پیش‌نیازهای جهش صادرات فناورانه
بانک توسعه صادرات ایران بنا دارد خود را به سطح یک «اگزیم بانک» جهان‌تراز ارتقاء دهد، لذا در این مسیر، بی‌تردید نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌ها و رویه‌ها در نظام بانکداری است. بر این اساس کارشناسان معتقدند در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان، سه تحول راهبردی «بازطراحی روش‌های ارزیابی و اعتبارسنجی متناسب با ساختارهای مالی شرکت‌های دانش‌بنیان»، «تنوع‌بخشی به روش‌های تأمین مالی با تمرکز بر ابزارهایی چون تامین مالی جمعی، اوراق گام، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و فین‌تک‌ها» و «بازآرایی پورتفوی اعتباری بانک با هدف افزایش سهم تسهیلات اعطایی به حوزه فناوری و نوآوری» باید در اولویت قرار گیرد.
برنامه‌های نوآورانه در حوزه تأمین مالی تولید
بانک توسعه صادرات ایران هم‌راستا با سیاست‌های کلان کشور برای حمایت از تولید، اقدام به توسعه ابزارهای تأمین مالی نوین کرده است. یکی از این برنامه‌ها، مشارکت فعال در زمینه تامین مالی جمعی و انتشار اوراق گواهی اعتبار مولد (گام) است.
در این مدل، بانک با ارائه ضمانت‌نامه‌های معتبر، به بنگاه‌های تولیدی امکان می‌دهد بدون دریافت مستقیم تسهیلات، از طریق اعتبار نزد تأمین‌کنندگان مواد اولیه و تجهیزات، منابع مورد نیاز خود را تأمین کنند. این روش به‌ویژه برای کسب‌وکارهایی که با مشکل نقدینگی مواجه‌اند، راه‌حلی کارآمد محسوب می‌شود.
تامین مالی جمعی(Crowdfunding) نیز از دیگر روش‌های مورد حمایت بانک است. این مدل با بهره‌گیری از سرمایه‌های خرد مردمی، امکان تأمین منابع مالی برای پروژه‌های توسعه‌ای شرکت‌های فناور را فراهم می‌آورد. این روش، در عین حال که برای شرکت‌ها تأمین مالی به همراه دارد، برای سرمایه‌گذاران نیز بازدهی مناسبی با ریسک کنترل‌شده فراهم می‌کند.
طرح الماسان؛ بسته جامع خدمات ویژه برای دانش‌بنیان‌ها
بانک توسعه صادرات ایران در چارچوب طرحی موسوم به «الماسان»، مجموعه‌ای جامع از خدمات بانکی را در اختیار شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان قرار داده است. این بسته شامل تسهیلات ارزی، خرید دین، مرابحه واردات کالا، سرمایه در گردش ریالی، انواع ضمانت‌نامه‌ها، انتشار اوراق مالی اسلامی و خدمات ویژه صادراتی است.
تمرکز این بسته بر تأمین نیازهای متنوع شرکت‌های دانش‌بنیان در مراحل مختلف رشد و توسعه، از تحقیق و توسعه تا صادرات محصولات فناورانه است. این طرح در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان طراحی و اجرا شده است.
عملکرد ممتاز در تبصره ۱۶ بودجه و نظام‌مندی حمایت‌ها
بانک توسعه صادرات ایران همچنین در اجرای تبصره ۱۶ قانون بودجه که ناظر به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است، با وجود محدودیت‌های منابع، عملکردی ممتاز داشته است. این عملکرد ناشی از برنامه‌ریزی دقیق، تعامل نهادی، ایجاد شعبه تخصصی و به‌کارگیری ابزارهای نوین تأمین مالی بوده است.
با در نظر گرفتن محدودیت‌های بودجه‌ای و بانکی، این عملکرد نشان‌دهنده عزم جدی بانک برای ایفای نقش توسعه‌ای در مسیر حمایت از شرکت‌های فناور و نوآور کشور است.
بانک توسعه صادرات ایران با برنامه‌ریزی دقیق، نهادسازی مؤثر و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نوین تأمین مالی، می‌تواند الگوی موفقی از بانکداری توسعه‌ای در خدمت فناوری و صادرات باشد. تحقق این چشم‌انداز، مستلزم تداوم همکاری نهادی، حمایت سیاست‌گذاران و باور به ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان ققنوس‌های نوآوری در اقتصاد آینده ایران است.
source