آیا استرس در دوران بارداری می‌تواند باعث ابتلای کودک به ADHD شود؟ نظر متخصص را بخوانید

یاد بگیرید چگونه استرس در دوران بارداری ممکن است خطر ابتلای کودک به بیش‌فعالی و کمبود توجه (ADHD) را افزایش دهد و همچنین راه‌هایی برای مدیریت استرس جهت داشتن یک بارداری سالم‌تر، از جمله حمایت عاطفی، تکنیک‌های آرام‌سازی و سبک زندگی متعادل.

به گزارش انتخاب و به نقل از انلی مای هلث؛ بارداری اغلب به‌عنوان سفری زیبا توصیف می‌شود؛ سفری پر از هیجان و رؤیای در آغوش گرفتن نوزاد برای نخستین بار. اما در کنار این شادی، بسیاری از مادران باردار با استرس‌هایی هم روبه‌رو می‌شوند؛ از نگرانی‌های مربوط به سلامت گرفته تا مسائل مالی، شغلی یا مسئولیت‌های خانوادگی. نگرانی طبیعی است، اما این پرسش پیش می‌آید که آیا این سطح از استرس می‌تواند بر رشد مغز نوزاد اثر بگذارد؟ و حتی خطر ابتلا به اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی (ADHD) را در آینده افزایش دهد؟ متخصصان می‌گویند ارتباطی وجود دارد که باید آن را جدی گرفت.

ADHD چیست؟

ADHD یک اختلال عصب‌رشدی است که در آن کودکان علائمی همچون بیش‌فعالی، تکانشگری و مشکلات در توجه یا انجام وظایف را نشان می‌دهند.

به گفته‌ی دکتر «روچی گولاش»، متخصص کودکان در بیمارستان CMRI کلکته:

«هرچند ژنتیک در ADHD نقش مهمی دارد، اما تحقیقات نشان داده‌اند که استرس مادر در دوران بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه‌ی سوم، احتمال ابتلا به ADHD را در کودکان افزایش می‌دهد.»

طبق گزارش ژورنال روان‌پزشکی و علوم اعصاب، کودکانی که مادرانشان در دوران بارداری با استرس متوسط تا شدید مواجه بوده‌اند، علائم شدیدتری از ADHD را نشان می‌دهند، در مقایسه با کودکانی که مادرانشان در دوران بارداری تحت استرس نبوده‌اند. این موضوع اهمیت کاهش استرس در زنان باردار را برجسته می‌کند.

استرس در بارداری چگونه بر نوزاد اثر می‌گذارد؟

وقتی مادر با سطح بالای استرس روبه‌رو می‌شود، بدن او با فعال‌سازی سیستم عصبی سمپاتیک واکنش نشان می‌دهد؛ همان سیستمی که بدن را برای «جنگ یا گریز» آماده می‌کند. این واکنش باعث افزایش مقاومت در شریان‌های رحمی می‌شود، که نتیجه‌اش کاهش جریان خون و اکسیژن به جنین است.

استرس در دوران بارداری، به‌ویژه در ماه‌های پایانی، می‌تواند بر رشد طبیعی مغز جنین تأثیر بگذارد. دکتر گولاش توضیح می‌دهد:

«یکی از عوامل کلیدی، هورمون کورتیزول است؛ هورمونی که در زمان استرس ترشح می‌شود و می‌تواند از جفت عبور کند. مقادیر زیاد کورتیزول در عملکرد محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA) اختلال ایجاد می‌کند؛ محوری که رشد و رفتار را تنظیم می‌کند. این تغییرات در طول زمان می‌تواند بر توانایی کودک در مدیریت توجه، هیجان‌ها و سطح فعالیت اثر بگذارد.»

چرا این اتفاق می‌افتد؟

تغییرات هورمونی نقش بزرگی دارند. «پریانکا کاپور»، روان‌درمانگر و مشاور خانواده در بمبئی، می‌گوید:

«استرس باعث ترشح هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول می‌شود که می‌تواند تعادل هورمونی بدن مادر را بر هم بزند. استرس طولانی‌مدت همچنین ممکن است خطر زایمان زودرس را افزایش دهد، و این مسئله به نوبه‌ی خود رشد ناقص مغز را در پی دارد. مغز در تمام سه‌ماهه‌های بارداری با سرعت در حال رشد است، بنابراین هم استرس جسمی و هم استرس روانی می‌تواند اثرات ماندگاری داشته باشد.»

آیا استرس به‌تنهایی باعث ADHD می‌شود؟

متخصصان روشن می‌کنند که استرس به‌تنهایی باعث بروز ADHD نمی‌شود.

دکتر گولاش می‌گوید:

«استرس تنها احتمال ابتلا را بالا می‌برد، به‌ویژه زمانی‌که با آسیب‌پذیری ژنتیکی یا سایر عوامل خطر همراه شود. اگر نوزادی از نظر ژنتیکی مستعد ADHD باشد، استرس مادر می‌تواند این خطر را تقویت کند.»

بنابراین، اگرچه استرس علت اصلی نیست، اما یکی از عوامل مهم در کنار دیگر عوامل به شمار می‌رود.

منابع رایج استرس در مادران باردار

بارداری چالش‌های خاص خود را دارد، اما برخی عوامل استرس‌زا شایع‌تر هستند، از جمله:

• نگرانی‌های مالی و ناامنی شغلی

• مشکلات رابطه با همسر

• کمبود حمایت خانوادگی

• عوارض پزشکی در دوران بارداری

• فشارها و انتظارات اجتماعی

شناخت این عوامل، نخستین گام برای کنترل آن‌هاست.

آیا می‌توان استرس را مدیریت کرد؟

خبر خوب این است که مداخله‌ی زودهنگام مؤثر است. اگر مادران در دوران بارداری از حمایت عاطفی، روانی و اجتماعی کافی برخوردار شوند، سطح استرس آن‌ها به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و در نتیجه خطر عوارضی مانند ADHD هم کمتر خواهد شد.

چند توصیه‌ی متخصصان برای مدیریت استرس:

• درخواست حمایت عاطفی: از گفت‌وگو با همسر، دوستان یا مشاور خجالت نکشید.

• تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی: تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگای ملایم دوران بارداری می‌توانند ذهن را آرام کنند.

• مراجعه به متخصص: مشاوره و گروه‌های حمایتی مخصوص زنان باردار می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند.

• سبک زندگی سالم: رژیم غذایی متعادل، خواب کافی و فعالیت بدنی ملایم برای کنترل استرس ضروری است.

جمع‌بندی

بارداری دوره‌ای است پر از تغییرات جسمی و روانی، و تجربه‌ی مقداری استرس اجتناب‌ناپذیر است. اما استرس طولانی‌مدت و کنترل‌نشده می‌تواند هم بر مادر و هم بر کودک اثر منفی بگذارد. هرچند ADHD پیوند ژنتیکی قوی دارد، اما استرس دوران بارداری عاملی است که والدین می‌توانند با حمایت و مراقبت درست، آن را کنترل کنند.

حمایت از مادران برای دریافت کمک و اولویت‌دادن به سلامت روان، به‌اندازه‌ی معاینات بارداری اهمیت دارد.