طغیان آنفلوآنزا

ابتلا به آنفلوآنزا از هفته دوم آبان‌ تاکنون رشد چشمگیری داشته و آنطور که متخصصان بیماری‌های عفونی می‌گویند با توجه به شدت بیشتر موج فعلی نسبت به سال‌های گذشته، آنفلوآنزا می‌تواند به‌سرعت موجب درگیری ریوی و مرگ‌ومیر شود. بنا بر اعلام وزارت بهداشت، این بیماری تاکنون به مرگ دست‌کم ۱۰۱ نفر منتهی شده است؛ رقمی که به‌گفته مقام‌های بهداشتی، «اغلب مربوط به افراد واکسینه‌نشده» است و احتمال افزایش آن در هفته‌های آینده وجود دارد.
کارشناسان نسبت به سهولت انتقال ویروس هشدار داده و تأکید می‌کنند که تنها یک عطسه می‌تواند چندین نفر را آلوده کند. استفاده از ماسک، شست‌وشوی دست‌ها، استراحت خانگی و پرهیز از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک از مهم‌ترین توصیه‌های این روزهاست.
احمد مهری، اپیدمیولوژیست، کشور را درگیر «موج گسترده» توصیف کرده و گفته بیش از ۳۰درصد نمونه‌های تنفسی، مثبت گزارش شده؛ آماری که سه تا چهار برابر حد هشدار است. او تأكيد دارد که تقریبا تمام استان‌ها درگیر شده‌اند و نگرانی اصلی، افزایش بیماران بدحال به‌ویژه در گروه‌های حساس است.
به‌گفته کارشناسان، آنفلوآنزای نوع H۳N۲ جهش‌های قابل ‌توجهی داشته و با قدرت سرایت بالا و توانایی ایجاد بیماری شدید، به ویژه برای گروه‌های پرخطر، تهدیدی جدی برای سلامت به شمار می‌رود. هرچند آمارها نشان می‌دهد که حدود ۹۵ درصد از مبتلایان به آنفلوآنزا نیاز به بستری در بیمارستان ندارند و می‌توانند با استراحت در منزل و مراقبت‌های مناسب دوره بیماری را پشت سر بگذارند، با این حال مسئولان هشدار می‌دهند که در صورت ادامه روند فعلی، بستری‌ها در بخش‌های ویژه طی یک هفته آینده افزایش خواهد یافت. اگرچه مطابق تأكيدات صورت گرفته، پایان موج بیماری دقیقا قابل پیش‌بینی نیست، اما «با توجه به شروع دیرهنگام موج امسال، پیش‌بینی می‌شود یک تا دو ماه آینده نیز ادامه داشته و در اواخر بهمن و اسفندماه میزان ابتلا کاهش یابد.»آنفلوآنزای H۳N۲ زیرشاخه‌ای از آنفلوآنزای نوع A است که نسبت به سال‌های گذشته تغییرات قابل توجهی داشته و شدت انتقال آن افزایش یافته است. علائم آن شامل تب بالا، بدن‌درد شدید، گلودرد، سرفه، خستگی مفرط، تهوع، اسهال (به‌ویژه در کودکان) و ضعف عضلانی است.
 هم‌پوشانی آلودگی هوا و آنفلوآنزا
به‌گفته مقامات وزارت بهداشت، قدرت، سرعت و بیماری‌زایی این ویروس قوی است و تا حدی «واکسن‌گریز» است و هنگامی که با آلودگی هوا گره می‌خورد، احتمال چرخش وسیع‌تری پیدا می‌کند.
براین اساس در روزها و هفته‌های اخیر با تشدید آلودگی هوا در کلان‌شهرها و هم‌زمانی آن با موج گسترده آنفلوآنزای H۳N۲، مقامات بهداشتی از ورود کشور به مرحله‌ای نگران‌کننده از اپیدمی بیماری‌های تنفسی خبر می‌دهند؛ وضعیتی که در برخی استان‌ها، مدارس را تعطیل و اورژانس‌ها را شلوغ کرده و حتی مرگ‌ومیر ناشی از این ویروس را در هرمزگان رقم زده است.
مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی، هشدار داده است که «آنفلوآنزا دارد به‌تدریج به همه‌گیری تبدیل می‌شود و با این سطح از آلودگی، می‌تواند بر مرگ‌ومیرها اثر مستقیم بگذارد.»
علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، با اشاره به این‌که «وقتی آلودگی زیاد باشد میزان انتقال این ویروس حداقل ۱۰ برابر می‌شود»، هشدار داده که آلودگی هوا به‌عنوان یک محرک جدی، مقاومت طبیعی سیستم تنفسی را کاهش داده و بستر انتقال سریع‌تر ویروس‌های فصلی، به‌ویژه H۳N۲، را فراهم می‌کند.
این درحالی است که به گزارش «رسانه‌ها» پایتخت طی روزهای اخیر با شاخص‌هایی بین ۱۳۶ تا ۱۶۴ در محدوده ناسالم و قرمز قرار داشته؛ شهری که سالانه حدود ۹ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا را تجربه می‌کند. بر اساس آمار مرکز اورژانس تهران، طی فقط هشت روز، ۳۵۷ مرگ در پایتخت ثبت شده که بخشی از آن‌ها می‌تواند تحت‌تأثیر آلودگی قرار داشته باشد.
موج ابتلا به آنفلوآنزا در شرایطی شدت یافته که کلان‌شهرهای دیگری مانند کرج، اصفهان، اراک، مشهد، تبریز، اهواز و ارومیه طی هفته‌های اخیر از لحاظ شدت آلودگی هوا، دائم در وضعیت‌ نارنجی، قرمز یا بنفش بوده‌اند.
اما چرا آلودگی هوا شیوع آنفلوآنزا را تشدید می‌کند؟ قباد مرادی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در توضیح هم‌پوشانی آلودگی هوا و آنفلوآنزا به «تابناک» می‌گوید: «آنفلوآنزا به خودی خود ریه را ملتهب می‌کند. وقتی ذرات معلق ناشی از آلودگی هم وارد ریه ملتهب شود، آسیب بیشتر می‌شود و این را در افزایش موارد بستری در روزهای آلوده به روشنی می‌بینیم.»
به گفته او، «همزمانی «هوای آلوده و ویروس پرقدرت» می‌تواند برای سالمندان، بیماران قلبی و مبتلایان به آسم و دیگر بیماری‌ها بسیار خطرناک باشد.» از سوی دیگر مطالعات علمی متعدد نشان می‌دهد که ذرات معلق به‌ویژه ذرات ریز با قطر کمتر از ۲/۵ میکرومتر PM۲.۵ با ایجاد التهاب در مجاری تنفسی، قدرت دفاعی دستگاه تنفس را کاهش می‌دهند و ویروس‌ها فرصت بیشتری برای ورود و تکثیر پیدا می‌کنند. در موج فعلی، به‌گفته معاون وزیر بهداشت، همین مسئله باعث شده سرعت انتقال آنفلوآنزای H۳N۲ «حداقل ۱۰ برابر» افزایش یابد.
علاوه بر آن، گزارش تازه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی نشان می‌دهد که آلودگی هوا در تهران نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه با پیچیدگی‌های جدیدی مانند توزیع عمودی ذرات و افزایش آلاینده‌های ثانویه همچون اُزون همراه شده است؛ عواملی که هم خطر بیماری را تشدید و هم مهار آن را دشوارتر می‌کند.
 گروه‌های آسیب‌پذیر؛ از کودکان تا بیماران تنفسی
امسال مهم‌ترین تفاوت ابتلا به آنفلوآنزا با سالیان قبل، مربوط به تغییر گروه سنی مبتلایان است و به گفته رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی «کودکان پنج تا ۱۴ سال جای بزرگسالان و بیماران زمینه‌ای را در صدر مبتلایان گرفته‌اند.»
موج ابتلا به‌ویژه در مدارس بالا بوده و حتی در برخی استان‌ها مانند اصفهان اعلام شده که دلیل تعطیلی مدارس «ابتلای گسترده دانش‌آموزان» است.
طی روزهای اخیر به دلیل هم‌زمانی آلودگی شدید هوا و انتشار گسترده ویروس آنفلوآنزا، مدارس و دانشگاه‌ها در استان‌هایی چون کردستان، خوزستان، گلستان، قزوین، لرستان، ایلام، هرمزگان، مازندران و کهگیلویه‌ و بویراحمد مجازی اداره شدند و در کرمانشاه، آموزش سه روز متوالی تعطیل شد.
علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز تأکید می‌کند که کودکان بیمار نباید راهی مدرسه شوند، زیرا «در کلاس‌های ۳۰ نفره، تنها چند ساعت کافی است تا همه در معرض ویروس قرار گیرند».
از این رو دو وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و آموزش و پرورش، شیوه‌نامه مشترکی برای مدیریت آموزش در دوره اپیدمی تهیه کرده‌اند.
بر این اساس، اگر حدود ۳۰ درصد دانش‌آموزان یک مدرسه همزمان بیمار شوند یا فشار بر مراکز درمانی بالا برود، آموزش می‌تواند برای حداکثر پنج تا هفت روز غیرحضوری شود.
مقامات بهداشتی از شهروندان خواسته‌اند از «فرستادن کودک بیمار به مدرسه» خودداری کنند و تأكيد کرده‌اند که مبتلایان به آنفلوآنزا از یک روز پیش از بروز علائم تا پنج یا هفت روز پس از شروع بیماری، ناقل هستند اما در کودکان یا افراد دارای نقص ایمنی، این دوره طولانی‌تر است.
اما در کنار کودکان، برای کسانی هم که امراض زمینه‌ای دارند، این بیماری سخت‌ و خطرناک است. بنابراین سالمندان، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی–ریوی، زنان باردار و افرادی که ساعات طولانی در هوای آزاد کار می‌کنند بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند و در چنین شرایطی، تزریق واکسن بسیار کمک کننده است.
 نقش واکسیناسیون در حفاظت از جان افراد آسیب‌پذیر
وزارت بهداشت اعلام کرده اگر واکسن یافت شود، تزریق آن تا پایان اسفند نیز مفید خواهد بود، اما اکنون در بسیاری از استان‌ها حتی مراکز درمانی نیز سهمیه‌ای برای عرضه به گروه‌های پرخطر ندارند. یکی از نارضایتی‌های اصلی شهروندان در مواجهه با موج جدید آنفلوآنزا، کمبود واکسن است. این در حالی است که جامعه پزشکی واکسیناسیون را یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از ابتلا به این بیماری به‌ویژه در گروه‌های پرخطر می‌داند.
ولید محمدنژادیان، کارشناس اورژانس، واکسن را «کمربند ایمنی» می‌نامد که «ممکن است مانع ابتلا نشود، اما شدت بیماری را به شکل قابل‌توجهی کاهش می‌دهد». با وجود این، کمبود گسترده واکسن آنفلوآنزا موجب شده بسیاری از گروه‌های پرخطر عملا نتوانند به آن دسترسی داشته باشند و این موضوع می‌تواند در هفته‌های آینده موج فعلی را تشدید کند.
«پیام طبرسی»، متخصص بیماری‌های عفونی نیز با اشاره به رشد بیماران بدحال، اعلام کرده موجودی واکسن تمام شده و «تنها سپر موثر» رعایت بهداشت و پرهیز از حضور در اماکن شلوغ است. به گفته او، اگر واکسن پیدا شود هنوز برای تزریق دیر نیست، اما کمبود فعلی باعث شده تمرکز روی رفتارهای پیشگیرانه باشد.
با این حال برخی از کارشناسان می‌گویند، واکسن کنونی آنفلوآنزا در برابر نوع شیوع‌یافته و جدید آن ایمنی ایجاد نمی‌کند.
مینو محرز، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این زمینه می‌گوید: «اصولا هر ۱۰ سال یک آنفلوآنزای جدید به دنیا می‌آمد، عالم‌گیر می‌شد و بعد هم آن را در واکسن می‌گذاشتند. ۱۳ سال خبری از آن نبود و به‌جایش کووید آمد. ولی امسال آنفلوآنزایی آمده که با بقیه فرق دارد و واکسن ۱۰۰ درصد روی آن مؤثر نیست ولی یک مقدار مقاومت بدن را بیشتر می‌کند.»
او در ادامه عنوان می‌کند: «یکی دو ماه پیش در استرالیا زمستان بود و حتی با اینکه همه واکسن زده بودند، خیلی‌ها گرفتند. الان تقریبا همه جای دنیا را گرفته است. معمولا عالمگیر می‌شود، چون همه به آن حساس هستند و مقاومت ندارند و واکسن هم این سویه را نمی‌پوشاند، چون هنوز در واکسن گنجانده نیست. در نتیجه همه می‌گیرند.»
با این حال، بسیاری از کشورها کارزار واکسیناسیون را بسیار جدی گرفته‌اند. به عنوان مثال در فرانسه پايیز امسال شمار واکسینه‌شده‌ها ۲۱ درصد بیشتر از سال گذشته است.
به گزارش یورونیوز در فرانسه نزدیک به هشت میلیون نفر که اکثر آن‌ها از سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای هستند واکسینه شده‌اند. زنان باردار نیز در کنار سالمندان و مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای برای تزریق واکسن در اولویت قرار دارند. مقامات پزشکی فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی می‌گویند واکسینه شدن بهترین گزینه ممکن در برابر آنفلوآنزا است که سویه جدید به‌نظر می‌رسد حالت تهاجمی بالایی داشته باشد و در بین کودکان به سرعت در حال افزایش است و به مرز ایپدمی رسیده است. تنها در سال گذشته میلادی بیش از ۱۷ هزار نفر عمدتا از گروه سنی بالای ۶۵ سال به‌دلیل ابتلا به آنفلوآنزا جان خود را از دست دادند.
 نگاهی به راهکارهای پیشگیرانه
این روزها که پیک سنگین آنفلوآنزا، آستانه هشدار جهانی را پشت سر گذاشته و الگوی ابتلا را به زیان کودکان تغییر داده، بهترین راه کنترل بیماری، استفاده از ماسک، کاهش حضور در تجمعات و مراقبت از گروه‌های پرخطر است.
کارشناسان در این زمینه توصیه می‌کنند که از تردد غیرضروری پرهیز شود؛ در فضاهای شلوغ از ماسک مناسب استفاده شود؛ تهویه مناسب فضاهای بسته، به‌ویژه مدارس، باید در اولویت قرار گیرد؛ مبتلایان دست‌کم چند روز در خانه استراحت کرده و کودکان بیمار به مدرسه فرستاده نشوند؛ در صورت بروز علائم شدید یا متعلق‌بودن به گروه پرخطر، باید به پزشک مراجعه کرد؛ و نباید آنتی‌بیوتیک مصرف کرد زیرا آنتی‌بیوتیک در این بیماری بی‌اثر و ممنوع است مگر با تجویز پزشک.
اکنون میزان ابتلا به آنفلوآنزا در کشور سه برابر حد هشدار است، مرگ‌ومیرها روبه‌افزایش، موارد بستری‌ در حال رشد و هم‌زمان، آلودگی هوا هم شرایط را بغرنج‌تر کرده و آنطور که صاحب‌نظران هشدار می‌دهند اگر مداخلات فوری؛ از مدیریت منابع آلاینده تا کنترل اپیدمی انجام نشود، موج فعلی می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری بر سلامت عمومی بر جای بگذارد.