رویداد۲۴| روزنامه هم‌میهن در یادداشتی با عنوان «نیترات در هندوانه ایرانی؟» به نقد خبر دروغ وجود نیترات در هندوانه ایرانی از سوی یکی از اعضای پارلمانی روسیه پرداخته است.
این روزنامه در این زمینه نوشت: اظهارات اخیر «سلطان خامزایف»، معاون دومای روسیه، مبنی بر «آلودگی گسترده هندوانه‌های صادراتی ایران به نیترات»، تنها یک هشدار بهداشتی ساده نیست، بلکه نشانهای از مداخلات احتمالی در بازار منطقه‌ای و رقابت میان تولیدکنندگان کشور‌های همسایه است. در جهانی که غذا و سلامت، بیش از هر زمان دیگری به ابزار‌های سیاست خارجی و رقابت‌های اقتصادی بدل شده‌اند، چنین اظهاراتی را نمی‌توان صرفاً از منظر فنی نگریست.
این ادعا، که از سوی یکی از مقامات منطقه‌ای جمهوری داغستان و همزمان با آغاز فصل برداشت هندوانه در جنوب روسیه مطرح شده، همزمان مسائل فنی کنترل کیفیت محصولات کشاورزی و هم انگیزه‌های سیاسی-اقتصادی پشت پرده را به ذهن متبادر می‌کند. درست یا نادرست، ایران از جمله صادرکنندگان عمده هندوانه در منطقه محسوب می‌شود که سالانه بین ۷۵۰ تا ۸۰۰ هزار تن از این محصول را به کشور‌هایی مانند عراق، امارات، ترکیه، عمان و روسیه صادر می‌کند.
در چنین شرایطی، طرح ادعا‌های بهداشتی (مانند وجود نیترات) می‌تواند هم جریان واردات را مختل کند و هم در افکار عمومی تصویر منفی از محصولات خارجی ایجاد نماید؛ شیوه‌ای که یادآور تاکتیک‌های رسانه‌ای دوران جنگ سرد برای تأثیرگذاری بر زمین بازی و افکار عمومی بدون درگیری مستقیم است. برای ایران که تحت فشار‌های بین‌المللی قرار دارد، صادرات هندوانه نه‌تنها منبع ارزآوری مهمی محسوب می‌شود، بلکه ابزاری برای نفوذ اقتصادی در منطقه است.
امروز به نظر می‌رسد این رقابت اقتصادی در قالب جدیدی در بازار مواد غذایی در حال بازتولید است؛ بازاری که ایران علی‌رغم همه محدودیت‌ها، در آن حضوری فعال و تأثیرگذار دارد. ادعای وجود ۴۰۰ میلی‌گرم نیترات در هر کیلوگرم از هندوانه‌های ایرانی، بسیار فراتر از حدود مجاز جهانی است.
درحالی‌که طبق اعلام وزارت کشاورزی، این میزان به کمتر از ده میلی‌گرم در هر کیلوگرم می‌رسد که از استاندارد‌های روسیه نیز پایین‌تر است؛ با این حال، اگر چنین ادعایی صحت داشت، طبیعتاً نظام کنترل واردات روسیه (که از جمله سخت‌گیرانه‌ترین‌ها در جهان است) جلوگیری از ورود این محصولات را اعلام و اجرا می‌کرد. اما تاکنون هیچ گزارش رسمی مبنی بر برگشت گسترده هندوانه‌های ایرانی یا ضبط آنها در بنادر روسیه منتشر نشده است. همچنین با توجه به سابقه صادراتی ایران و نظارت گمرک، سازمان حفظ نباتات و سایر نهاد‌های داخلی، بسیار بعید به نظر می‌رسد که محموله‌ای با چنین سطح آلودگی از کشور خارج شود.
این تناقض، احتمال بهره‌برداری سیاسی از موضوعات بهداشتی به خصوص در حوزه مواد غذایی را پررنگ‌تر از قبل می‌کند. ادعای غیرمعمول یک مقام رسمی اهل داغستان در یک بازار محلی که افراد محلی و عمومی در آن حضور دارند و جایی برای طرح و بحث مسائل کارشناسی و فنی وجود ندارد و نشر آن در فضای مجازی، نشان می‌دهد که محصولات کشاورزی، به‌ویژه در خاورمیانه و اوراسیا، دیگر یک کالای صرف نیستند؛ آنها بخشی از قدرت نرم کشور‌ها محسوب می‌شوند. در سال‌هایی که ایران زیر فشار تحریم‌ها تلاش کرده صادرات غیرنفتی را توسعه دهد، کشاورزی و صنایع غذایی به یکی از ابزار‌های اقتصادی برای حفظ ارتباط با همسایگان بدل شده است.
ضربه به اعتبار این محصولات، به‌ویژه در آستانه فصل صادرات برخی محصولات کشاورزی، به‌معنای تضعیف نفوذ اقتصادی و منطقه‌ای ایران خواهد بود. در دوره‌ای که اقتصاد کشور‌ها بیش از گذشته به ابزار‌های نرم وابسته شده، بازار کشاورزی نیز به میدان نفوذ سیاسی بدل شده است. یک اظهارنظر رسانه‌ای می‌تواند به‌اندازه یک تعرفه گمرکی، جریان صادرات را تحت تاثیر قرار دهد. در جهان امروز، حتی یک هندوانه هم می‌تواند به ابزار نبرد ژئواکونومیک تبدیل شود؛ نبردی که دیگر نه با تفنگ، بلکه با اتهام، داده‌سازی و بازی‌های رسانه‌ای انجام می‌شود.
آن‌چه از ماجرا مهم‌تر است، چگونگی واکنش ایران در برابر این «سایه جنگ سرد جدید» است؛ جایی که دفاع مؤثر، یعنی ترکیبی از دیپلماسی، مستندات علمی و حضور فعال رسانه‌ای در جریان است. در مواجهه با این ادعا، سکوت یا واکنش صرفاً رسانه‌ای کافی نیست. نهاد‌های مسئول از جمله وزارت جهاد کشاورزی، سازمان ملی استاندارد، گمرک و وزارت امور خارجه باید با شفاف‌سازی مستند، فرهنگ‌سازی نشانهای ایمنی محصولات کشاورزی، ارائه نتایج آزمایش‌های داخلی و هماهنگی با نهاد‌های همتای روس، از اعتبار محصولات ایرانی دفاع کنند.
ایجاد کانال‌های رسمی تبادل داده‌های آزمایشگاهی و بهره‌گیری از دیپلماسی اقتصادی، راهی مطمئن برای مقابله با این‌گونه اظهارات و بازگرداندن اعتماد به بازار است. ادعای آلودگی هندوانه ایرانی، فراتر از یک بحث فنی، نشانهای از فضای پرتنش تجارت در دنیای امروز است؛ دنیایی که در آن مرز میان رقابت مشروع و فشار سیاسی باریک‌تر از همیشه شده است. ایران باید ضمن حفظ استاندارد‌های تولید و صادرات، برای حفظ جایگاه خود در بازار‌های بین‌المللی، آماده مواجهه با چالش‌هایی از این دست باشد.
نویسنده: بهنام اخوت‌پور، کارشناس علوم کشاورزی
source