بازار جهانی فرصت بزرگ برای توان داخلی

در عصر بین‌المللی‌سازی توانمندی‌ها، کشورها برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و حضور مؤثر در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی، ناگزیر از بازتعریف نقش خود در عرصه تجارت جهانی هستند. یکی از مهم‌ترین ابزارهای قدرت‌آفرین در این مسیر، صادرات خدمات فنی و مهندسی است؛ حوزه‌ای پویا، تخصص‌محور و باارزش افزوده بالا که نه‌تنها ارزآوری چشمگیری به‌همراه دارد، بلکه نقش‌آفرینی در آن نشان‌دهنده توسعه هرچه‌تمام‌تر علمی، صنعتی و فناوری کشورهاست. جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از هزاران نیروی متخصص، تجربه غنی در اجرای پروژه‌های زیربنایی و توان فنی بالا در رشته‌هایی مانند ساختمان، انرژی، نفت و گاز، حمل‌ونقل، فناوری اطلاعات و سازه‌های پیشرفته، یکی از کشورهایی است که ظرفیت بزرگی برای صادرات این نوع خدمات دارد. بنابراین این توانمندی اگر به‌درستی سازماندهی و حمایت شود، می‌تواند به یکی از موتورهای محرک اقتصاد ملی و بازوی دیپلماسی اقتصادی تبدیل گردد. شایان‌ذکر است تا بگوییم که در این مسیر نمایی از فرصت‌ها نیز در برابر ما قرار دارد؛ کشورهای منطقه غرب آسیا، آسیای مرکزی، آفریقا و برخی کشورهای تازه توسعه‌یافته که در مسیر رشد و توسعه زیرساخت‌های خود هستند، به‌شدت نیازمند پیمانکاران و مشاوران فنی قابل‌اعتماد با هزینه معقول و کیفیت تضمین‌شده‌اند. این شرایط، کشورمان را در موقعیتی ممتاز قرار می‌دهد تا ضمن ارزآوری، اشتغال‌زایی و انتقال فناوری، نقش فعال‌تری در معادلات اقتصادی منطقه‌ای و جهانی ایفا کند. بر این اساس، توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی نه‌تنها یک فرصت اقتصادی بلکه راهبردی حائزاهمیت برای تحقق اقتصاد مقاومتی، تنوع‌بخشی به درآمدهای غیرنفتی و توسعه دیپلماسی اقتصادی است. در ادامه این گزارش، به بررسی ابعاد این ظرفیت، موانع پیش‌رو، الزامات حمایتی و فرصت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخته می‌شود.

حضور در بازارهای بین‌المللی و رونق ارزآوری
حضور فعال شرکت‌های داخلی در بازارهای بین‌المللی، به‌ویژه در حوزه خدمات فنی و مهندسی، ازجمله مهم‌ترین ابزارهای توسعه و افزایش تاب‌آوری اقتصادی است. این حضور، از یک‌سو موجب انتقال دانش فنی و نمایش توانمندی‌های بومی به سایر کشورها می‌شود و از سوی دیگر، راهی مؤثر برای کسب درآمد ارزی پایدار مستقل از منابع سنتی مانند نفت فراهم می‌آورد. بازارهای آسیایی، آفریقایی و کشورهای منطقه با نیاز روزافزون به پروژه‌های زیربنایی، نظیر راه‌سازی، سدسازی، نیروگاه، پالایشگاه، مسکن و فناوری اطلاعات، فرصت مناسبی برای شرکت‌های ایرانی فراهم کرده‌اند تا با ورود هوشمندانه، ضمن رقابت با بازیگران منطقه‌ای، سهم قابل‌توجهی از این بازارها را به خود اختصاص دهند. صادرات خدمات در این حوزه، به‌دلیل ارزش‌افزوده بالا و کم‌هزینه بودن نسبت به صادرات کالایی، می‌تواند راهبردی مؤثر برای افزایش ارزآوری کشور باشد. علاوه بر درآمد مستقیم ارزی، این حضور بین‌المللی سبب ایجاد زنجیره‌های همکاری و قراردادهای بلندمدت می‌شود که ثبات اقتصادی بیشتری برای شرکت‌ها به همراه دارد. همچنین، تجربه کار در استانداردهای جهانی، به ارتقای کیفیت فنی، افزایش مهارت‌های نیروی کارو درنهایت رقابت‌پذیرتر شدن اقتصاد ملی کمک می‌کند. این چرخه‌ مثبت، می‌تواند کشور را به صادرکننده‌ قابل‌اعتماد خدمات مهندسی در سطح منطقه و چه‌بسا فرامنطقه‌ای تبدیل کند. درنهایت، حضور در بازارهای جهانی نه‌تنها به‌عنوان موتور ارزآوری مطرح است، بلکه نقش مهمی در تحکیم روابط خارجی، گسترش دیپلماسی اقتصادی و شکل‌گیری برند ملی در حوزه‌های مهندسی و فنی ایفا می‌کند. این دستاوردها می‌توانند در کنار منافع اقتصادی، جایگاه ژئوپلیتیکی کشور را نیز تقویت نمایند.

  پیوند خدمات مهندسی با دیپلماسی اقتصادی
صادرات خدمات فنی و مهندسی علاوه بر منافع اقتصادی ابعاد راهبردی نیز دارد. هر پروژه مهندسی در خارج از کشور، نماد کوچکی از قدرت فنی، تخصصی و برند ملی کشور مبدأ است. حضور شرکت‌های مهندسی داخلی در اجرای سدها، نیروگاه‌ها، راه‌ها   و شبکه‌های زیرساختی، فرصتی طلایی برای تقویت هرچه تمام‌تر روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با کشورهای هدف فراهم می‌آورد. از این منظر، صادرات خدمات فنی و مهندسی نه‌فقط یک ابزار اقتصادی، بلکه ابزار تقویت دیپلماسی نیز تلقی می‌گردد. بنابراین می‌توان از این ابزار برای تقویت جایگاه کشور در سطح بین‌المللی، توسعه روابط دو یا چندجانبه و ایجاد وابستگی مثبت و پایدار بهره‌برداری داشت. در ادامه، به‌صورت تشریحی به الزامات حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی پرداخته می‌شود تا ابعاد این حوزه حائزاهمیت بهتر تبیین گردد. 
ایجاد سازوکار حمایتی مالی و ضمانتی: ضرورت دارد تا نهادهای مالی تخصصی با مأموریت حمایت از پروژه‌ها شکل گیرند. همچنین، توسعه خطوط اعتباری بین‌المللی با کشورهای هدف و تسهیل صدور ضمانت‌نامه‌ها نیز ضروری است.
توسعه دیپلماسی اقتصادی فعال: درمسیر توسعه خدمات فنی و مهندسی دولت باید به‌عنوان بازوی حامی شرکت‌های فنی و مهندسی عمل کند. همچنین ایجاد رایزن‌های تخصصی اقتصادی و مهندسی در کشورهای هدف نیز می‌تواند به تسهیل ارتباطات و جذب پروژه‌ها کمک کند.
توانمندسازی شرکت‌ها در بازاریابی و ارتباطات بین‌المللی: حمایت از آموزش تخصصی در حوزه قراردادهای بین‌المللی، زبان تخصصی و برندینگ، به بنگاه‌ها کمک می‌کند تا در فضای رقابتی بازارهای جهانی بدرخشند.
تنظیم مشوق‌های صادراتی و مالیاتی: شرکت‌هایی که در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی فعالیت دارند، باید از مشوق‌های مالیاتی، بیمه‌ای و تسهیلاتی بهره‌مند شوند تا انگیزه و توان حضور در عرصه جهانی برایشان فراهم گردد.
تدوین استراتژی جامع صادرات خدمات فنی و مهندسی: این صادرات نیازمند یک نقشه راه است که شامل اهداف، اولویت‌بندی بازارها، ابزارهای حمایتی، شاخص‌های ارزیابی عملکرد و تقسیم وظایف میان بخش‌های مسئول باشد. درمجموع، اگرچه ظرفیت بسیار بالایی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی در کشور وجود دارد اما بدون رفع موانع ساختاری، حمایت مالی و ارتقای توانمندی‌های رقابتی شرکت‌ها، این ظرفیت بالفعل نخواهد شد و بدیهی ا‌ست که سرمایه‌گذاری در این بخش، سرمایه‌گذاری در صادرات غیرنفتی، اشتغال پایدار و توسعه دیپلماسی اقتصادی است. 

 توسعه بازارهای جدید؛ فرصتی در دل چالش‌
درحالی‌که برخی از بازارهای سنتی به دلایل مختلف با محدودیت‌هایی مواجه‌اند، بازارهای نوظهور در آفریقا، آسیای مرکزی و شرق آسیا می‌توانند مقاصد تازه‌ای برای خدمات مهندسی کشور باشند. بسیاری از این کشورها نیاز به پروژه‌های زیربنایی دارند اما امکان تأمین پیمانکاران متخصص برایشان مقدور نیست. دراین‌بین، جمهوری اسلامی ایران با نیروی انسانی ارزان، دانش مهندسی بالا و تجربه فنی، می‌تواند گزینه‌ای مطلوب برای آن‌ها باشد؛ البته به‌شرط اینکه حمایت اقتصادی و برنامه‌ریزی صادراتی هدفمند در کنار توان فنی بنگاه‌ها قرار گیرد. 

 سخن ‌پایانی
صادرات خدمات فنی و مهندسی، نه‌تنها یک فرصت اقتصادی بزرگ، بلکه یک ابزار قدرتمند برای تقویت اقتصاد، ارتقای وجهه بین‌المللی و تحکیم پیوندهای منطقه‌ای و جهانی به شمار می‌رود. کشور ما با برخورداری از ده‌ها هزار مهندس، پیمانکار و شرکت توانمند در حوزه‌های مختلف ساخت‌وساز، انرژی، زیرساخت، فناوری اطلاعات و مهندسی مشاور، واجد ظرفیتی است که می‌تواند با مدیریت هوشمندانه، جایگزین بخشی از درآمدهای نفتی شود و نقش مهمی در ایجاد اشتغال، ارزآوری و ارتقای فناوری ایفا کند. واقعیت آن است که بسیاری از کشورهای منطقه و بازارهای نوظهور در آفریقا و آسیا، با کمبود نیروی متخصص، ضعف زیرساختی و نیاز فوری به پروژه‌های توسعه‌ای مواجه‌اند. در این میان، جمهوری اسلامی ایران با پیشینه قوی مهندسی، هزینه‌های رقابتی و تجربه در پروژه‌های بزرگ، می‌تواند به یکی از بازیگران اصلی در تأمین این نیاز تبدیل شود اما این مهم، نیازمند عزم ملی، هماهنگی بین نهادهای مرتبط، تسهیل روابط بانکی و بیمه‌ای، حمایت دیپلماتیک و توسعه توان بازاریابی شرکت‌های داخلی است. به طورحتم حضور شرکت‌های داخلی در پروژه‌های بین‌المللی، نه‌تنها سودآور است، بلکه اعتمادسازی، انتقال فناوری و تعامل فرهنگی در کشورهای هدف را نیز به همراه دارد. این نوع تعامل، از جنس اقتصاد مردمی، پایدار و مبتنی بر ظرفیت‌های بومی است و برخلاف صادرات خام‌محور، ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کند. بنابراین، حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی، تنها یک راهکار اقتصادی نیست، بلکه بخشی از یک استراتژی کلان برای عبور از اقتصاد تک‌محصولی، تقویت توان رقابتی کشور و توسعه متوازن و درون‌زا است.