هوش مصنوعی پزشک نیست؛ چرا نباید جان خود را به ‌هوش مصنوعی بسپاریم؟

هوش مصنوعی شاید باهوش باشد، اما وقتی پای سلامت شما در میان است، تنها تخصص پزشک می‌تواند جانتان را نجات دهد. اینجا توضیح می‌دهیم چرا نباید هیچ‌گاه توصیه‌ی پزشکی را با پاسخ یک ماشین جایگزین کنید.

به گزارش انتخاب و به نقل از انلی مای هلث؛ هوش مصنوعی به‌سرعت به کلیدواژه‌ای پرکاربرد در حوزه‌ی سلامت تبدیل شده است. از اپلیکیشن‌های موبایلی که علائم شما را بررسی می‌کنند تا الگوریتم‌های یادگیری ماشینی پیچیده که پیامدهای بیماری را پیش‌بینی می‌کنند، فناوری چهره‌ی پزشکی را تغییر داده است. اما در میان تمام وعده‌ها و پاسخ‌های فوری، یک واقعیت سخت وجود دارد: هوش مصنوعی پزشک نیست.

هوش مصنوعی تحولی عظیم در پژوهش و تحلیل داده‌های پزشکی ایجاد کرده است. این فناوری می‌تواند در چند ثانیه میلیون‌ها داده را بررسی کند و ارتباطاتی را بیابد که شاید سال‌ها طول بکشد تا انسان کشف کند. به‌عنوان مثال، از مدل‌های AI برای شناسایی علائم اولیه آلزایمر یا تعیین عوامل خطر سرطان استفاده می‌شود.

اما دکتر آواشتی هشدار می‌دهد که نباید توانایی‌های آن را بیش از حد بزرگ کنیم:

«هوش مصنوعی می‌تواند تحقیقات را سرعت ببخشد، اما برای درمان بیماران هنوز به اندازه‌ی کافی قابل اعتماد نیست. نمی‌تواند علائم ظریف، سابقه‌ی پزشکی فردی یا موارد غیرمعمول را مانند یک پزشک واقعی در نظر بگیرد. AI ابزاری است برای کمک، نه جایگزین توصیه‌ی پزشکی.»

یک مطالعه در نشریه JAMA در سال ۲۰۲۳ نشان داد که چت‌بات‌های هوش مصنوعی تنها در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد موارد پاسخ‌های ایمن و درست ارائه دادند؛ درصدی که وقتی پای جان انسان‌ها در میان است، بسیار پایین است.

آموزش پزشک در برابر عملکرد AI

تفاوت پزشک و هوش مصنوعی فقط در دانش نیست، بلکه در نحوه‌ی به‌کارگیری دانش است. پزشکان سال‌ها آموزش سخت می‌بینند: از دوره‌ی MBBS تا رزیدنتی و فلوشیپ‌های تخصصی. آن‌ها از تعاملات مستقیم با بیماران و راهنمایی استادان تجربه می‌گیرند. هر تشخیص به قضاوت بالینی‌شان عمق بیشتری می‌دهد.

در مقابل، هوش مصنوعی فقط بر پایه‌ی الگوها عمل می‌کند. چیزی فراتر از داده‌های ورودی نمی‌داند. اگر بیماری نادر باشد یا علائم غیرمعمول بروز کند، AI ممکن است کاملاً ناتوان باشد.

دکتر آواشتی توضیح می‌دهد:

«یک پزشک با ۲۰ سال تجربه هزاران بیمار دیده است. هر بیمار بخشی از شهود او را شکل داده؛ چیزی که AI هرگز نمی‌تواند تکرار کند. پزشکی پر از ظرافت است و ظرافت را نمی‌توان برنامه‌ریزی کرد.»

لمس انسانی؛ همدلی و معاینه‌ی بالینی

درمان فقط دارو نیست؛ گوش دادن، مشاهده و ارتباط هم بخشی از آن است. دکتر آواشتی می‌گوید:

«وقتی بیماری به من مراجعه می‌کند، فقط به حرف‌هایش گوش نمی‌دهم. زبان بدنش، اضطرابش، لرزش دست‌ها یا حتی رنگ‌پریدگی صورتش را می‌بینم. گاهی حتی سکوت بیمار بیشتر از کلمات به من می‌گوید.»

این بُعد انسانی در AI وجود ندارد. نه می‌تواند معاینه‌ی فیزیکی انجام دهد، نه آرامش و اطمینان حضور یک پزشک را منتقل کند. در واقع، مطالعات نشان می‌دهند بیمارانی که حمایت عاطفی پزشک خود را دریافت می‌کنند، سریع‌تر بهبود می‌یابند و بهتر به درمان پایبند می‌مانند.

به گفته‌ی دکتر آواشتی: «همدلی خودش بخشی از درمان است. بدون آن، تنها نیمی از بیماری را درمان می‌کنید.»

خطرات تکیه‌ی بیش‌ازحد به هوش مصنوعی در پزشکی

اگرچه AI می‌تواند در غربالگری یا شناسایی ریسک‌ها کمک کند، اتکا بیش‌ازحد به آن می‌تواند پیامدهای خطرناک داشته باشد، از جمله:

• تشخیص اشتباه یا تأخیر در تشخیص

• توصیه‌های کلی و یکسان برای همه بدون توجه به سبک زندگی یا بیماری‌های همراه

• ایجاد اطمینان کاذب در بیماران

• به‌تعویق افتادن مراجعه به پزشک و از دست رفتن زمان حیاتی

گزارشی از سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۲۳ هشدار داد که اتکای زودهنگام و بیش‌ازحد به AI می‌تواند نابرابری‌های سلامت را بیشتر کند، به‌ویژه در مناطقی با منابع محدود که مردم ممکن است پس از دریافت پاسخ نادرست از AI دیگر به پزشک مراجعه نکنند.

وقتی AI اشتباه می‌کند؛ یک داستان واقعی

دکتر آواشتی خاطره‌ای تلخ را بازگو می‌کند:

«خانمی به من مراجعه کرد که ماه‌ها به یک ابزار AI برای بررسی علائم خود تکیه کرده بود. این ابزار به او گفت توده‌ی پستانش مهم نیست. او مراجعه به پزشک را به تعویق انداخت. وقتی بالاخره برای معاینه‌ی واقعی آمد، سرطان پستانش به مرحله‌ی چهار رسیده بود. حالا تنها چند ماه برای زندگی دارد و اندام‌هایش یکی پس از دیگری از کار می‌افتند. اگر زودتر مراجعه می‌کرد، شانس زنده‌ماندنش بسیار بیشتر بود.»

این تجربه نشان می‌دهد که یک توصیه‌ی اشتباه از AI چطور می‌تواند جان انسان را بگیرد.

پیام به بیماران

برای بیمارانی که به راحتی استفاده از AI جذب می‌شوند، دکتر آواشتی یادآوری جدی دارد:

«مدرک من را با ابزار محبوب هوش مصنوعی‌تان مقایسه نکنید. مدرک پزشکی حاصل سال‌ها بی‌خوابی، امتحانات سخت و تجربه‌ی مستقیم با هزاران بیمار است. AI نمی‌تواند شهود، همدلی و مسئولیت یک پزشک را جایگزین کند.»

او ادامه می‌دهد:

«AI می‌تواند کمک بزرگی باشد، اما سلامت شما ارزش تصمیم‌گیری یک متخصص واقعی را دارد. از آن به‌عنوان راهنما استفاده کنید، نه تصمیم‌گیرنده. وقتی شک دارید، به پزشک اعتماد کنید، نه به ماشین.»

جمع‌بندی

هوش مصنوعی نوآوری شگفت‌انگیزی است، اما تنها یک ابزار است. پزشکی واقعی ترکیبی از علم، مهارت و انسانیت است. هرچند AI می‌تواند در کنار پزشکان به کار آید، اما هرگز جایگزین تجربه، همدلی و مسئولیت‌پذیری آن‌ها نمی‌شود.

بنابراین، اگر احساس می‌کنید مشکلی وجود دارد یا نیاز به توجه حرفه‌ای دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.